KU DENEDÉDŁĮNE BEYATIÉ ɁEJ̨A BA ɁEŁIGIDH KUĘ NEDHÉ YISÍ BET’ɁOREɁÁ HA NŲT’Á T’OHO ɁASI NEDHÉ GHĄ NAYATÍ DÉ

 

 

Ɂeją t’a ɂerıhtł’ıs holı̨ sı t’a Dene ɂeła dełtth’ı
T’ąt’u begharé ɂası k’enats’edé ɂeyı chu Ɂeją Yısı Hochogh T’a ɂası dałtsı́ hobebası́

 

L’hon. Larry Bagnell
T’a Dene betł’esı ɂası ghą yatı́

 

 

 

JUIN 2018 nęnę k’e
42^e ɁEJĄ YISI HOCHOGH, 1re SESSION T’OHO NAYAĮTI

 

ɁASI GHĄ YATI DENE ɁEŁA DEŁTTH’I T’ĄT’U BEGHARÉ ɁASI K’ENATS’EDÉ ɁEYI CHU ɁEJĄ YISI HOCHOGH T’A ɁASI DAŁTSÍ

T’A DENE BETŁ’ESI ɁASI GHĄ YATÍ

L’hon. Larry Bagnell

VICE-T’A DENE BETŁ’ESI ɁASI GHĄ YATÍS

Blake Richards

David Christopherson

BA ɂełıgıdh DENE

Chris Bittle

Andy Fillmore (T’ą Dene yarılnı̨ hıle t’ą Ba ɂełıgıdh Dene hots’ı̨, ɂedırı yatı k’é t’ą Ɂası ghą yatı Règlement t’a naılná 104(5).)

David de Burgh Graham

Kevin Lamoureux (T’ą Dene yarılnı̨ hıle t’ą Ba ɂełıgıdh Dene hots’ı̨, ɂedırı yatı k’é t’ą Ɂası ghą yatı Règlement t’a naılná 104(5).)

John Nater

Scott Reid

Ruby Sahota

Scott Simms

Filomena Tassi

HONÉZI T’A BA ɂełıgıdh DENES OF ɁEJĄ YISI HOCHOGH BEŁ NODHER

Sylvie Boucher

Nathan Cullen

Robert J. Morrissey

L’hon. K. Kellie Leitch

Michael Levitt

Ron Liepert

Cathy McLeod

L’hon. Erin O’Toole

Romeo Saganash

Raj Saini

Kennedy Stewart

Bob Zimmer

T’Ą BETŁ’ESÍ ɁASI GHETŁ’EL DENE ɁEŁA DEŁTTH’I HA THEDÁ

Andrew Lauzon

ɁEJĄ YISI HOCHOGH T’Ą ɁERIIHTŁ’IS HOGHEŁNĮ

Ɂeją Yısı Hochogh behónı̨é chu Service de recherche t’a nanót’a k’e hoɂą

Andre Barnes, analyste ɂası k’e nanéta Dene

Michaela Keenan-Pelletier, analyste ɂası k’e nanéta Dene

 

T’Ą DËNE HORELYŲ ɁEŁA DEŁTTH’I ɁEDIRI ɁASI GHĄ YATI DENE ɁEŁA DEŁTTH’I BETS’Į YATI SI ɁEDIRI HOLĮ K’I

Dųhų marsı danı̨dhęn sı ɂedırı ɂerıhtł’ıs holı̨ k’ı́

SOIXANTE-SIXIÈME ɁERIHTŁ’IS NEDHÉ HOLĮ SÍ

Ku ɂedırı t’a yatı nedhé hołé k’ı t’a begharé ɂası k’enats’edé yatı ɂedırı 108(3)(a)(iii) hulta k’e sı́, ɂedırı t’ą Dene ɂełá Dene ɂeła dełtth’ı k’ı t’ok’é Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı Yısı Denedédłı̨ne yatıé t’oredhı́ ha ɂeją Yısı Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı yé hadanıdhęn hú ɂedırı nuhëxa yatı́ nı̨t’ąsı́:

 

 

Ku dëne t’ą ɂeła deltth’ı hobedagharé ɂedırı yatı́ holı̨ sı, ɂedırı t’ą Dene ɂeła dełtth’ı k’ı́ t’oho losı ba hoɂası́ yatı dałtsı ha t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı bets’ęn dąlyé Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı Yısı hots’ęn huto nıhts’ęn k’oldé Gouvernement Nıhts’ęn k’oldé bets’ęn. Ku ɂedırı t’a yatı holı̨ sı ɂeją nuhebá detł’ıs sı.

T’atthé t’a yatı 1 hultá holı̨ k’ı́

Denedédłı̨ne yatıé bek’anota chu bet’a yatı ɂesǫt’ele ɂeją Yısı Hochogh t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı ɂedırı yatı holı̨ gharé ɂedırı ɂerıhtł’ıs ye.

T’atthé t’a yatı 2 hultá holı̨ k’ı́

Ku t’ą Dene ɂeyer Yısı tsamba hodoghełnı̨ ɂeyı tsamba theɂą sı t’ą Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı́ sı t’oho Denedédłı̨ne yatıé ɂa ɂası thełtsı̨ de ɂeją Yısı Hochogh hobası ɂeyı t’a yełtsı̨ sı Ba ɂełıgıdh Dene By-Law ɂerıhtł’ıs bet’a ɂası k’enats’edé k’e hoɂą.

 

YATÍ BONĮDHÉR

Ku 25 hulta septembre 2017 nęnę k’é, t’ą Dene ɂedırı chu t’ą Dene ɂeła dełtth’ı heł betł’esı́ ɂası ghetł’el ɂeją hots’ı̨ (“t’a Dene ɂeła dełtth’ı hulyé”) ɂerıhtł’ıs holı̨ beghą nı̨lyá nı̨ t’a ɂası nedhé betł’esı́ nayatı́ bası ɂeją Ba ɂełıgıdh Dene kuę nedhé Yısı Bası́ 20 juin 2017 nęnę k’é ɂeją Yısı Denedédłı̨né beyatıé t’oreɂá ha t’oho nayatı dé [1] ɂeją Yısı hochogh. Ku t’a detł’ıs hadé, t’ą Dene betł’esı́ ɂası ghą yatı Dene ɂedırı Dene ɂełá dełtth’ı  ts’ęn yatı́ nı̨t’ą hu t’oho Denedédłı̨ne ɂeją Yısı Hochogh dełtth’ı́ sı beyatıé t’odorełɂá hodorełɂı̨h dé ba nųt’á hoɂą.

Ɂa ɂedırı 2 hultá novembre 2017 nęnę k’é, t’a yatı́ nedhé hoɂą ɂedırı Règlement hulyé hoBası́ 108(3)(a)(vi) hultá gharé, ɂedırı Dene t’ą ɂełá dełtth’ı́ sı bets’ęn yatı holı̨ ɂedırı danełɂı̨h ha t’oho ɂası nedhé ghą yatı́ dé ɂeją Yısı hochogh, ɂeyer tł’ąghé hu ɂedırı Dene dayenełɂı̨h hıjá nı̨ 20 hultá mars 2018 nę̨nę k’é. Ɂa hotıé honét’ı̨ hadé, t’á ɂeją Canada nask’athé t’a yatı́ Denedédłı̨ne hobets’ı̨ kut’á hats’edı́ sı ɂedırı yatı́ ba hadé.

Ɂa ɂedırı Dene t’ą ɂełá dełtth’ı́ sı hotıé degharé marsı danı̨dhęn sı t’ą Dene yeł dełtth’ı́ ɂedırı ɂerıhtł’ıs holı̨ sı Bası́.

YUNÉ HOTS’Į T’A ɁÁ YATÍ HOLĮ

A hudzı́. Ku t’ą Dene betł’esı́  ɂası ghą yatı́ t’ok’e ba ɂełıgıdh Dene Yısı hochogh hots’ı̨ t’a yatı́ holı̨ sı yası́ sı ɂeją  20 hultá juin 2017 nęnę k’e chu benesı́ ɂası t’anódher

Ɂa 4 hulta mai 2017 nęnę k’é, M. Robert-Falcon Ouellette, député Ba ɂełıgıdh Dene, Winnipeg-Centre hots’ı̨, Ba nųt’ą nı̨ ɂası ghą yałtı́ ha ɂeją Yısı Chogh t’oho Dene xa nųt’ą de ha Ba ɂełıgıdh Dene hadayałtı ha.[2] M. Ouellette nı̨dhı̨ hu t’a ghą yałtı́ horełɂı̨h hadé ɂedırı ɂası nedhé nı̨ “Denedédłı̨ne ts’ekuı t’ąt’u dadathëlɂá hu sughuá haraldhęnhıle sı Bası́ tthere nı̨dhı̨ nı̨.”[3] Ɂeyı ɂa hotıé yatı natser hełtsı́ hadé, beyatıé ɂena yatı́ ɂa yełtsı́ ha horelɂı̨h nı̨, ɂeyer dé hotıé degharé natser hanı̨dhęn nı̨ ɂá. Hotthé ts’ęn M. Ouellette t’adı ha yatı́ nı̨ɂą nı̨ t’ą Dene betł’esı́ ɂası hoghedı heł bet’a yatı hołé ha t’adı́ sı bası 48 sadzıé ts’ęn tth’u sehúde hoɂą ɂa, ɂeyer hu kots’edı́ nı̨ “t’a yatı hełtsı́ ha ɂı̨ghą tth’u Tthot’ı̨ne yatı hołé ha dué lahot’ı̨ nı̨”, hets’edı́ nı̨ [4] t’a yatı hełtsı́ sı hobası́

Ku ɂeyı dzı̨ne k’é dzıdısé tł’ąghé hú, M. Ouellette neyı̨ hu ɂená yatı ɂa hayaı̨łtı́ nı t’oho Dene há nųt’ą hogharé. Kulı́, t’oho ba nųt’ą hu t’adı́ sı Dene yatı́ k’eyatı́ hıle nı̨ Tthot’ı̨nę chu Bąlaı yatı́ t’a horely̨ų Dene xa.

Ɂa 8 hultá k’e juin 2017 nęnę k’e, M. Ouellette ɂałų neyı̨ nadłı̨ hu t’a Ba nųt’a hoɂą nı̨sı́ nųt’ąhılé henı̨ Dene xa nųt’á ha ɂesóradı hodorelɂı̨h de, ɂeyı chu honezı́ Canada nask’athé Dene t’adı́ sı k’orelyąhıle beyatı́ k’eyaı̨tılé nı̨ ɂá ɂedırı 4 hultá mai 2018 nęnę k’é. Ku Dene hel yatı nı̨ɂą nı̨ beyatı k’eyaghı̨tılé nı̨ ɂá Ɂena yatı́ hots’ı̨ Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı́ ɂá “dagás halyá nı̨”[5]. ɂeyı t’ą Dene betł’esı Ɂası ghą yatı horeké nı̨ beyatıé t’orełɂá ha ba nųt’á hoɂą t’oho ɂası ghą yatı dé ɂeją Yoh chogh Yısı. Honesı t’a horeké hadé ɂeją Ba ɂełıgıdh Dene Kuę nedhé Yısı yastı hadé tsamba nı̨t’a hoɂą, Ɂena yatı t’orıłɂá ha, t’oho losı Dene heł yałtı horelɂı̨h ɂeją Yısı Dene heł yałtı horelɂı̨h dé ha.

Ɂeyı ɂa 20 hulta juin 2017 nęnę k’é, t’ą Dene betł’esı ɂası ghą yatı́ hadı́ hú hotthé kǫt’u ɂası nodherılé ɂá Dene ts’ų nodherılé sı Dene t’ą ɂeją Yısı dełtth’ı sı beł yatı́ ha.[6] Ku ɂeyı Dene t’ą betł’esı ɂası ghą yatı hadı hu t’ą losı Dene ɂesódı horelɂı̨h dé Ba hoɂąsı ɂeyı ts’ų nodherılé sı henı̨ nı̨. Kulı, t’a ɂası beghą yatı haja dé t’ą Dene ɂesódı horelɂı̨h sı t’oho losı ɂesódı horelɂı̨h dé t’oho yaghı̨łtı dé kudąné dıtth’agh hoɂą t’a naké yatı bek’anota hılé ɂa yaghı̨łtı́ dé.

Ku ɂeyı Dene t’ą betł’esı ɂası ghą yatı́ hadı hu t’ą lose ɂeją Yısı beyatı t’orełɂah horelɂı̨h dé ba hoɂąsı ɂı̨ła kulı yatı theɂą hılé sı kóhuné ch’á. Kulı, dųhų ɂeją Yısı hochogh hoɂą hılé Dene yatı k’eyałtı Dene hu kǫt’e ɂası t’oredhı́ ha dųhų dëne Tthot’ı̨ne huto Bąlaı yatı ɂa day̨ałtılé dé, kudąne beyatıé k’e yatı ha horelyų t’ahodı́ sı bek’etł’a yatı́ hołé ha.

Ku ɂedırı Dene t’ą betł’esı ɂası ghą yatı nı̨dhęn hu dųhų t’a hoɂą k’ı beyatıé t’orełɂa horelɂı̨h dé Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı́e ɂa hılé dé “nąnı ɂeją Yısı dełtth’ıs sı yets’edarenı̨lé ghonı̨ lahot’ı̨ henı̨ nı̨.”[7] Kulı, M. Ouellette beł t’anołtth’er sı beyatıe t’orı̨łther sı bets’ų nodher hılé ba nųt’ą heł ɂesǫt’ılé sı́.

Ku ɂeją 25 hulta septembre 2017 nęnę k’e, t’ą Dene betł’esı ɂası ghą yatı ɂerıhtł’ıs thełtsı̨ nı Dene ɂeła dełtth’ı hobets’ęn ɂedırı ɂası ghą nanedé ha Denedédłı̨ne yatı t’oreɂá ha t’oho Yısı hochogh ɂası ghą yatı dé.

B. Dene yatıe t’oreɂá Yısı hochogh Ba ɂełıgıdh Dene kuę nedhé yé: dųhų t’a yatı hųlı̨ gharé bet’oreɂá ha

i. Dene yatı k’e yatı́ Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatıe Yısı hochogh Ba ɂełıgıdh Dene kuę nedhé: nıh hots’ı̨ t’a yatı nedhé bet’a hoɂą gharé boghedı́

Ku t’ą Dene Ba ɂełıgıdh Dene ɂeją Yısı nadarełya sı ba hoɂąsı Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı t’orełɂa horelɂı̨h dé bebá nųt’á hoɂą ɂedırı yatı nedhe hulta 133 Loi constitutionnelle Yatı nedhe bet’a nı̨h k’e sehoɂą, 1867 nęnę hots’ı̨, bek’e ɂahódı hu Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatıe ɂa yatı ha hoɂąsı t’oho Dene ɂeją Yısı hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’I Yısı, ɂeyı chu beghą yatı detł’ıs chu bek’onı̨ ha hoɂąsı́. Ku ɂeyı ląt’e yatı hų̨lı̨ ɂełk’ech’a yatıe k’onı̨ ha ɂedırı yatıé nedhé canadienne Yatı nedhé holı̨ des droits ɂeyı chu libertés bet’a nıh k’e sehoɂą yatı Dene boghedı́ chu t’a be hoɂą yatı hoBası́ (Yatı nedhé holı̨ yatı nedhe hulyé), ku ɂeją hulta 16 hots’ęn 19 hulta k’e Dene ha nųt’a hoɂą bąłt’u yatı bek’anota k’esı Ba nųt’a hoɂą ɂeją Yısı dayałtı hodorelɂı̨h dé. Ku ɂeyı datedhé tth’ı horelyų t’a yatı nedhé, yatı holı̨ chu t’a ɂerıhtł’ıs nedhe holı̨ sı ɂeją Yısı hochogh hots’ı̨ bąnełt’u yatı k’anota ɂa hołé hoɂą.[8]

Ku Bąlaı chu Tthot’ı̨ne yatı́ Dene ha hoɂą nı̨ ɂeyı ɂı̨łaghe yatı t’orı̨łdhı horı̨lɂı̨h de neba hoɂą nı ɂeją Yısı hochogh ɂası ghalada huk’é, kulı t’oho ɂeyı nodher dé ɂełëherıtth’agh ha hoɂąılé nı ɂeyı hoɂą hılé nı̨ ɂa Bąlaı chu Tthot’ı̨ne yatıé t’á. Dene yatıe k’e yatı ɂeją Yısı hochogh ɂeją janvier 1959 k’e bonı̨dher nı̨ Dene ɂeją Yısı dełtth’ı hobebá, ɂeyer hotł’ąghé hu bąnełt’u Dene ɂeładųne dayałtı kulı ɂełedarıtth’agh hıjá nı̨.[9]

Ɂeyer hotł’ąghe hu ɂeyı ɂası k’enats’edé ɂerıhtł’ıs nedhé ɂa boghedı́ hıjá nı̨. T’a yatı nedhé bet’a yatı bek’anotá Officiel Yatıé Act hulyé yatı nedhé ɂa (LLO) ɂeyı yatı t’a Dene t’ą ɂeyı Bąlaı huto Tthot’ı̨ne yatı t’orełɂa horelɂı̨h de Ba hoɂąsı t’oho ɂeją Yısı hochogh ɂası ghą yatı dé. I hulta k’e ɂerıhtł’ıs nedhe yatı bası LLO beghare t’a yatı k’anota hadé Dene yatı k’eyatı be ɂełk’esı nųt’a hoɂą.[10]

ii. k’e. Ku Denedédłı̨ne hobeyatıe ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’I kuę Ba nųt’a ha net’ı̨ ha Bayatıe k’eyatı ha: ɂerıhtł’ıs nedhé bet’a sehoɂą ɂedų halyé ha net’ı̨ ghonı̨

Ku ɂeyı t’ą Dene ɂeła dełtth’ı sı beł yaghı̨tı nı t’ąt’e ɂa Denedédłı̨ne hobeyatıé t’oreɂá ghonı̨ ɂeją Yısı hochogh, ɂeyı Dene haradı hu ɂełk’esı ba hoɂąsı beyatıe t’orełɂa hodorelɂı̨h dé ɂeją Yısı hochogh.

L’article 35 hulta k’e ɂedırı Yatı nedhé holı̨ Denedédłı̨ne bek’anótá sı bets’ı̨ sǫlaghé tsamba yatı t’a Ba hoɂąsı heł Canada nask’athé.

L’alinéa 2(b) hulta k’e ɂedırı Yatı nedhé holı̨ k’ı Dene boghedı sı ɂası ghą sǫnı̨dhęn haı́yostı́ nı̨dhęn dé: ɂası ghą nanı̨dher hu, ɂesodı́ hu, t’ąt’u yałtı chu ɂesorúsı̨ nı̨dhęn de ɂełk’esı Bak’anota hoɂą Loi Yatıé bek’anotá yatıé officielles ɂá. T’a Dene ɂeła dełtth’ı kots’edi nį t’oho losı Dene hadayałtı hadé ɂełk’esı Ba nųt’a hoɂą ɂeyı ha:

Ku ɂeyı "Dene ɂesonı̨dhęn yałtı horelɂı̨h dé" ɂeją yatı boghedı́ k’e hulta sı. 2 (b) ɂeją hulta k’é canadienne Yatı nedhé holı̨ chu ɂedırı hel. 3 hulta k’é québécoise Yatı nedhé holı̨ Dene ɂełk’esı Ba nųt’a hoɂą beyatıe t’orełɂa horelɂı̨h dé t’a losı yatı bets’ı̨ ɂá. T’oho losı Dene beyatıe t’orełɂa dé hotıe beba nųt’a sı t’a ɂası ghą yałtı horelɂı̨h sı bası ɂeyı hotıe t’anı̨dhęn sı ghą holnı̨ ha ku beyatıe t’orełɂah ha beba nųt’ą hılé dé hotıe be nųt’a ha due sı t’arúnı̨ nı̨dhęn sı ch’a. Dene yatıe bet’a yatı hı ha t’oreɂa hılé sı; Dene beyatıe t’a hotıe t’ahúłɂą bek’oją sı hotıe ɂası ghą yałtı ha be nųt’a ɂa beyatıé t’a. Ɂeyı t’a Dene ch’alanıe bek’orıjá tth’ı hel hu. Ɂeyı ɂa tth’ı t’ą Dene hęlı̨ sı ghą hodı́ tth’ı́ ha honı̨dhęn sı t’a ɂa tthęnę bek’anota ha ɂeyı ɂá. Ɂeyı bek’anotá dé "ɂesórusı́ nıdhęn dé nets’ų nı̨ts’ı̨deł ch’a" horelyų ɂedırı heł bek’anotá hats’edı́ sı Dene yatı t’oreɂá chu ɂası hołé hadé Dene yatıe bek’e hoɂą sı Dene ha nųt’a hoɂą s k’é. 133 hulta k’é Loi constitutionnelle ɂerıthł’ıs nedhé bet’a nı̨h k’e sehoɂą, 1867 nęnę k’e holı̨ chu ss k’e. 16 to 23 hulta canadienne Yatı nedhé holı̨ k’e.[11]

Ku ɂeyı Dene ɂeła dełtth’ı k’ı Denedédłı̨ne yeł dayaı̨łtı nı̨ t’ąt’u bek’anóta hoɂą sı kahúɂąsı, néłttheth hılé nı̨ ɂedırı Yatı nedhé holı̨ tthé ts’ęn hots’ı̨ hoɂą nı̨.[12] L’article 22 hulta k’e ɂedırı Yatı nedhé holı̨ hots’ı̨ k’e dohódı sı:[13]

Kulı ɂeją yatı 16 hots’ęn 20 hulta k’é [bet’a t’ąt’u t’a yatı bek’anóta hoghedı́ yatı nedhé] yets’erenı̨le chu yedaızı́ yałtılé sı ɂedırı Yatı nedhé holı̨ sı ghare t’a yatı Tthot’ı̨ne huto Bąlaı yatıe hılé sı Bası́ t’a yatı hoɂą sı gharé.

L’article 25 hulta k’é ɂedırı Yatı nedhé holı̨ k’e ɂahodı́ hu Denedédłı̨ne t’ąt’u beł hoɂą chu t’anółdé ɂedırı t’a bets’ų hoɂąhılé sı Yatı nedhé holı̨ k’é:[14]

Ku t’ą ha nųt’ą hadé ɂedırı Yatı nedhé holı̨ k’e t’ąt’u Dene nakoreldé k’e bets’ų ɂası nųt’a ha dué bet’a ɂası bets’ų huto bedaızı nųt’a ha dué sı, sǫlaghé tsamba yatıe huto t’ąt’u ɂası beł hoɂası Bası Canada nask’athe horelyų Denedédłı̨ne hobebá

a)       Yunısı yatıe nedhé holı̨ nı̨ k’esı dųhų ts’ęn hoɂąsı́ proclamation royale hulyé ts’ekuı t’ak’odher beyatıe octobre 7 hulta, 1763 nęnę k’é; ɂeyı chu

b)       Ku dųhų yatı godhé hołé t’a ɂası hodonı̨łną dé ɂeyı tth’ı́ bek’anóta hoɂą. 

Ku ɂeyı Dene ɂeła dełtth’ı Denedédłı̨ne hobeyatıé tth’ı́ ɂełek’esı bet’oreɂá hoɂą Ɂeją Yısı Hochogh.[15] Horelyų bek’eyaghı̨tı dé,ɂedırı t’a Yatı nedhé holı̨ k’e ɂahodı́ hú Denedédłı̨ne hobeyatıé Bąlaı chu Tthot’ı̨ne yatıé k’esı bek’anóta hılé kulı́, ɂeyı tth’ı bek’anotá hoɂą Dene yatıé ɂá.[16] Ku ɂyeyı Dene ɂeła dełtth’ı ɂęn danı̨dhęn sı ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı ye’torı̨ɂą dé nezų ha yunadhé dé ɂeyer de bek’anotá ha la ɂełk’esı beyatıe t’oreɂá ha ku ɂeyer de bet’oreɂa kulı yatı daharetı̨ taghe yatı t’oreɂa k’anóta ląt’e haılé ha.[17]

Ku ɂeyı Dene ɂeła dełtth’ı kots’edı́ nı̨ ɂedırı ɂełk’ech’a Dene ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı Denedédłı̨ne yatı t’oreɂá ha. Yatı 13(2) hulta nı̨h bąnı yatı nedhé holı̨ Déclaration des Nations Unies sur les droits des peoples Denedédłı̨ne (DNUDPA) hulyé k’é bek’e dohódı́ “Dene t’ok’e naradé sı nı̨hts’ęn k’oldé Dene xa nųɂá hoɂą… Denedédłı̨ne Ba nųt’a hoɂą borıtth’agh chu bek’anóta hoɂą, besıyayı̨nı̨tı huto ɂası nodhı́ de beł hoɂą, t’oho losı ɂeyer nųnı̨dher dé Deneyatı k’e yatı ba nųt’á hoɂą berıtth’agh ha chu honezı bets’edı́ walı sı Bası́.”[18] ku novembre 2010 nęnę k’é, Canada yatı thełtsı̨ nı̨ ɂedırı yatı DNUDPA [19] ts’erenı̨ dadı́ nı̨ ɂeyer hu mai 2016 nęnę k’é, k’olderé nedhe ministre Denedédłı̨ne chu Nord ha k’olde t’a ɂası dałtsı́ Denedédłı̨ne ha k’older hadı hu “Canada dųhų nųnı̨dher hú ɂeyı yatı ts’erénı̨ sı ɂedų nı̨dhęn hılé sı yeghą.”[20]

Ɂası hołé hoɂą 13 hulta k’é ɂedırı Commission de véritié chu réconciliation Dene ɂeła deltth’ı sughuá ha nadanetá bets’ı̨ yatı nedhe holı̨ hots’ı’ bek’e ɂahódı hu Denedédłı̨ne yatıé bek’anótá hoɂą.[21] Ku décembre 2015 nęnę k’e, Canada hots’ı̨ nıhts’ęn koldé horelyų ɂeyı t’a yatı holı̨ ts’erenı̨ dadı sı chu t’a yatı holı̨ sı k’oreɂá ha t’a hołé hoɂą.[22] Ku mai 2018 nęnę k’e, ɂedırı Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı taghé ts’ęn ɂedırı ɂerıhtł’ıs k’eyaı̨tı hudher hu hutł’ır nı̨ Bill C-262 ɂerıhtł’ıs nedhé k’ı́, ɂeyı ɂa ɂedırı yatı nedhe Loi visant à assurer l’harmonie des lois fédérales avec la Déclaration des Nations Unies sur les droits des peuples Denedédłı̨ne bek’anotá ha ɂerıhtł’ıs nedhé holı̨ nı̨. Ku ɂedırı ɂerıhtł’ıs nedhé k’ı́ Canada hots’ı̨ nıhts’ęn koldé t’a ɂa nıh k’e sehoɂą k’enadé Canada ɂedırı DNUDPA yatı nedhé hel.

C. Ku t’ąt’u ɂedırı yatı bet’oreɂá chu beghaladá ha ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı hel

Ku ɂedırı t’a begharé ɂası hołé chu k’enats’edé Stɂeyı chuing Règlement yatı hulyé k’ı ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı k’ı t’a yatı k’anotá datedhé hųlı̨, t’ąt’u bet’oreɂá chu bet’a yatı́ Bası Ɂeją Yısı Hochogh chu Dene ɂeła dełtth’ı. Ku ɂedırı sı ɂeyı k’ı́:

• Ku t’ą betł’esı́ ɂası ghą yatı ts’énı̨ chu t’ą betł’esı ɂası ghą yatı bąłt’u t’ą Dene ɂeła dełtth’ı horelyų Dene hobebá t’a yatı t’oredhı sı yerıtth’agh hoɂą t’a yatı k’anotá sı t’ą betł’esı yatı det’al hılé sı bası́ (Ɂası ghą yatı Règlement ku ɂedırı yatı bası́ sı 7(2) hultá k’ı́);
• Ku t’a yatırıhtł’ıs hołé sı bąłt’u t’a yatı k’anóta yatı́ ɂa detł’ıs hoɂą Ɂeją Yısı Hochogh (Ɂası ghą yatı Règlement ku ɂedırı yatı bası sı 32(4) hulta k’ı́); ɂeyı chu
• Yatı t’a naı́lná ha holı̨ de t’ą nats’ęn nałną dé Bąlaı yatı huto Tthot’ı̨ne yatı́ ɂa bek’e yatı́  hoɂą (Ɂası ghą yatı Règlement kue ɂedırı yatı Bası 65 hulta k’ı́).

Ku ɂeyı heł, ɂerıhtł’ıs ɂa yatı holı̨ dé petıtıons hulyé, ɂeładųne yatı́ ɂa hołé ɂesǫt’éle sı Bąlaı huto Tthot’ı̨ne yatı́e ɂaılé dekulı́ t’a yatı detł’ıs sı ɂı̨łaghe t’a yatı k’anota ɂa detł’ıs dé.[23]

Kulı́, ɂedırı nahıyé yatıé Ɂası ghą yatı Règlement yé ɂasorádılé t’a yatı́ t’oreɂá Bąlaı huto Tthot’ı̨ne yatı́ ɂá ɂeją Yısı Hochogh t’oho ɂası ghą dayałtı́ dé. Ku ɂeyer tł’ąghe hudher hú nąnı Dene ɂełk’ech’a yatıe ɂas dayałtı hıja hotthé Tthot’ı̨ne huto Bąlaı hut’a nı̨ kulı nąnı̨ Bayatıe t’odorełɂa hıja, kulı bet’a hotıe ɂasıe hogheda ha horena ghonı̨ t’a ɂerıhtł’ıs k’onı̨ chu hołe hoɂą Ɂeją Yısı Hochogh.[24]

Ɂedırı dzı̨né 15 hulta k’é janvier 1959 nęnę k’é, Dene yatı k’eyatı́ ɂa ası kets’ı̨déł nı̨ ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı hobeheł, ku ɂeyı bek’ı̨nı̨ Ɂeją Yısı Hochogh ɂeyı bası ɂęn danı̨dhı̨ nı̨ 1958 nęnę k’é. Ku horelyų yuné honet’ı̨ hadé ɂedırı 1867 hots’ı̨ 1959 hots’ęn, k’asjęnę 92 nęnę hudhér, t’ą Dene ɂı̨łaghé hut’a yatı ɂa dayałtı holą beł ɂası ghą yaı̨tı́ bedı̨ nı̨ ɂeładųne yatı́ t’orełɂahılé nı̨dé ɂeją Yısı Hochogh horelyų t’ą Dene ɂeła dełtth’ı t’ok’é t’a yatı t’orı̨dher ɂeyı Dene beyatı́ hılé nı̨dé bedı̨ nodher nı̨. Ba ɂełıgıdh Dene t’ą Dene ɂeła dełtth’ı horelyų k’ajęnę k’odanı̨dhęn Dene ɂeją Yısı Hochogh dełtth’ı de ɂedı̨nı̨ xare ɂası hodogholnı̨ ba hoɂą la kulı t’oho Dene ɂeła yatı ɂa yałtı de beba horena łı Ɂeją Yısı Hochogh Bąlaı huto Tthot’ı̨ne hıle ɂa yatı dé.

Ɂa dırı zaa juin 2017 k’é ɂedırı Dene yatı thełtsı̨ nı̨, t’ą Dene Betł’esı ɂası ghą yatı Ɂeją Yısı Hochogh Dene dayałtı hodorelɂı̨h dé bek’anotá hoɂą t’oho ɂeją Winnipeg-Centre hots’ı̨ Dene ɂesódı́ hu bek’oret’á hoɂą nı̨.[25]

Ku ɂeyı hel hu ɂedırı juin 2017 nęnę t’ą Dene Betł’esı ɂası ghą yatı taghé hots’ęn ɂeyı Dene yatı darı̨tą nǫ t’oho ɂası ghą yatı húk’é Ɂeją Yısı Hochogh t’ą Dene ɂełádųne yatı t’orełɂa ha horelɂı̨h dé. Ku ɂeyı ɂedırı nı̨:

8 hultá décembre 1964 nęnę k’é: ɂeyı dzı̨ne k’é nąnı́ Dene ɂeyer Yısı Greek chu latin yatı ɂa yahı̨łtı́ nı̨, t’ą Betł’esı ɂası ghą yatı́ nezı̨ hu Dene ɂeyı yatı “ɂeładųne yatı ɂa yatı́ hıjá dé bet’a honı̨lá ghónı̨ Ɂeją Yısı Hochogh Dene ɂełedarıtth’agh haılé ɂá” ɂeją Dene dełtth’ı t’a. yatı bek’anóta ɂa dayáłtı hılé dé.[26]

12 chu 13 hultá juin 1995 nęnę k’é: T’ą Dene Yatı hoghełnı̨ t’ałɂá bozelker nı̨ ɂedłąt’u ɂełk’ech’a yatı t’oreɂá haɂá Ɂeją Yısı Hochogh Bąlaı chu Tthot’ı̨ne yatı́ datedhé. Ku horelyų Dene harałnı̨ hu ɂedırı t’a yatı́ Ɂası ghą yatı Règlement hulyé sı t’ą Dene ɂełk’ech’a yatı t’orełɂa hodorelɂı̨h Ɂeją Yısı Hochogh beba hoɂąsı ɂı̨ła kulı yatı́ dué dełt’ıs hılé ɂá.[27] Ɂeyı k’ı̨nı̨ dzı̨ne hu, t’ą Dene betł’esı́ ɂası ghą yatı Ɂeją Yısı Hochogh t’ą beyatıé t’orı̨łther k’ı Dene hel Tthot’ı̨ne huto Bąlaı yatı ɂa horelker chu yałtı ɂesǫt’ele husą hets’edı́ nı̨.[28]

Ku t’ahą hots’ı̨ nąnı Dene Yısı dayałtı hıjá t’oho ɂası nodhı bası́ Ɂeją Yısı Hochogh chu t’ą Dene ɂeła dełtth’ı sı ɂeładųne yatı ɂa Bąlaı chu Tthot’ı̨ne hılé de, t’a. yatı detł’ıs[29] k’e ɂahodı́ hu ɂeyı Dene ɂełk’ech’a yatı t’orı̨łther detł’ıs ha. Ku ɂeyı Dene hotthé ɂerıhtł’ıs thełtsı̨ dé t’adı́ sı bası beba Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı́ ɂa detł’ıs ha ɂeją t’ok’e ɂerıhtł’ıs k’onı̨ heł t’ąt’u Dene xa thela ɂedırı Direction des publications parlementaires hulyé sı ɂeyı k’ı́, t’a yatı Bąlaı huto Tthot’ı̨ne yatı́ ɂa holı̨ sı ɂeyı k’onı̨ há chu boret’ı̨ ha. Ku ɂeyı net’ı̨ hadé ɂedırı Dene Winnipeg-Centre hots’ı̨ Ɂena yatı́ ɂa yaghı̨łtı́ nı̨ 4 hulta mai 2017 nęnę k’é ɂedırı yatı́ bek’ı̨nı̨ nı̨t’ą nı̨ t’a ɂerıhtł’ıs k’é:

[ku ɂeyı Dene t’a yaghı̨łtı k’ı Ɂena beyatıé ɂa yaghı̨łtı́ nı̨:]

Ku ɂı̨łą hutó Dene Bąlaı huto Tthot’ı̨ne yatı́ ɂa yaghı̨łtılé chu t’adı́ sı ghą ɂerıthł’ıs thełtsı̨lé de, t’adı sı t’ok’e yatı́ k’onı̨ sı k’e boret’ı̨haılé ɂeyı heł ɂedırı yatı́ begá nı̨t’a sı t’adı sı bası́:

[Ɂedırı Dene Ɂena yatı́ ɂa yaghı̨łtı́.]

D. Ku honezı́ t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene kuę dahóla Denedédłı̨ne yatı́ t’odórełɂá dųhų

i. Sénat du Canada T’ą yudaghé dełtth’ı hots’ı̨

Avril 2008 nęnę k’e,ɂedırı Dene Ɂası ghą yatı Sénat hobası Dene ɂeła dełtth’ı t’ąt’u ɂası hołé chu t’a gharé bek’enats’edé chu t’a Dene xa hoɂąsı́ ɂeją Ɂeją Yısı Hochogh Yısı Hochogh Hotená chu ɂełk’ech’a Denedédłı̨ne yatıe ɂa yatı́ ha dayénı̨łɂı̨h nı ɂeją Yısı t’ok’e Sénat Yedaghá Dene dełtth’ı́ hobebá. Ku ɂeyı ɂerıhtł’ıs holı̨ 14 hulta k’e mai 2008 nęnę, ɂeją Dene ɂeła dełtth’I yek’orı̨ɂą nı̨ ɂeją Dene Yedaghé dełtth’ı́ t’oho losı beyatıe t’orełɂa hodorelɂı̨h dé Ba nųt’a hoɂą hotthe Dene yatı k’e yatı́ ha sehújá dé .[30] Ɂeyer hu t’ą Dene ɂeła dełtth’ı yatı dathełtsı̨ nı̨ t’ąt’u ɂeyı hołé ha ts’ethı̨yę ɂeyer hots’ęn ts’edéł ha Denedédłı̨ne yatıé t’oreɂá ɂeją t’ok’e Senate Yedaghé Dene dełtth’ı́ sı ba:

• Ku, t’atthé hu Dene ɂeła dełtth’ı k’ı ɂedırı yatı́ thełtsı̨ nı̨ Hotena Inuktıtut yatıé ɂa – Dene yet’a dayałtı hadé - Ba nųt’a hoɂą.
• Ku na nųnı̨dher hadé, t’ą Dene ɂeła dełtth’ı harádı hu honezı́ Dene ɂeją Sénat Dene ɂeła dełtth’ı k’ı ba nųt’a hoɂą beyatıé Denedédłı̨ne yatıé t’odórełɂá dé ɂedıre Sénat Ɂası ghą yatı Dene ɂeła dełtth’ı t’ą k’oldé Łue chu Tuchogh xa t’ą k’oldé hobehel.
• Ku taghé nųnı̨dher hadé, ɂełotsele hudher hú t’ą Dene Hotená Inuktitut yatıé ɂa dayaı̨łtı hudher hu, ɂedırı Dene ɂeła dełtth’ı hotthé ɂası dałtsı́ ha danı̨dhı̨ nı̨ ɂeją au Sénat Yedaghé Dene dełtth’ı́ t’ąt’u bek’ets’ıdéł ha Denedédłı̨ne yatıe t’oredhı́ ha t’ok’e dełtth’ı́ honaré.

Ɂeyı Dene ɂeła dełtth’ı ɂedırı ɂası k’aɂų ha k’odorelyą nı̨ ɂası hołé hadé ɂeyı hobası́ Dene łą Denedédłı̨ne yatıe ɂa dayałtı́hılé chu dayerıtth’aghılé tth’ı ɂá. ɂedırı hottheré sı, t’ąt’u yatı́ bek’e ɂası hołe chu t’ą Dene yatı́ k’e dayałtı́ Dene tth’ı łąhılé chu hulɂa ha horená tth’ı ghonı̨ dąlı̨ ɂa.[31]

T’oho mai 2008 ɂeyı ɂerıhtł’ıs hol̨ hutł’ur hu, Dene beyatıé ɂa hadayaı̨łtı́ nı̨ t’ok’é Sénat Dene Yedaghé dełtth’ı́ hudzı Inuktitut hotena yatıé t’á.[32] Ku horelyų t’a yatı́ holı̨ bek’é hudher hılé kulı́, t’ą Dene ɂeją Sénat Yedaghe dełtth’I k’I Hotena Inuktıtut yatıé ɂa yatı́ ha Dene ha nųnı̨ɂą nı̨.[33]

Kolı dųhų t’ahúɂą hadé t’oho losı Hotena Inuktıtut yatı hadé hotthé Dene hel yatı nųɂa hoɂą ɂeją Sénat Dene Yedaghé dełtth’ı́ hudzı heł yałtı horelɂı̨h[34] in ɂeyer dé hotthé sehúde ha Dene yatı k’eyatı Dene hulɂá  t’ąt’u beghare ɂası hołe chu beghalada yatı k’é t’a yatı bek’anotá sı yedarıtth’agh ha. Ku ɂeyı Dene yatı́ Dene Ɂeją Yısı Hochogh t’ą ɂeyı ɂası hodoghółnı̨ seyı́le ha hotthé ts’ęn tth’ú. Ku hotthé ɂedırı yatı hołé ha hots’ęn Bąlaı huto Ttthot’ı̨ne yatı́ ɂa holı̨ nı̨dé nezų bet’a ɂı̨ghą Dene yatı́ ha ɂá. Kulı dųhų hoɂą hadé t’oho losı Hotena Inuktitut yatı de Tthot’ı̨ne yatı ts’ęn halyé ɂeyer tł’’ąghe dé honezı Dene dayérıtth’agh hu yek’e dayałtı́ ha[35] Bąlaı yatı Dene ba.

ii. k’e. Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı ɂedısı Ba ɂełıgıdh Dene Territoires du Nord-Ouest Yudá nęnę hots’ı̨

Ku t’ą Denedédłı̨ne yudá Territoires du Nord-Ouest ts’ęn naradé beyatıe k’anóta sı Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı k’esı́ (T.N.-O.).[36] ɂeyı t’a hobeba Territoires du Nord-Ouest Yudá nęnę’ Loi sur les Yatıé officielles T’a beghare Yatı Bek’anotá ɂerıhtł’ıs nedhé holı̨ [37] (hulyé sı) 1990 nęnę k’e yatı́ bek’e nı̨t’ą nı̨ łǫtą Denedédłı̨ne k’anotá ha ɂeyer honaré, ɂeyı chu Bąlaı Tthot’ı̨ne yatıé heł t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’I ɂeją Yısı Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı chu k’oldé gouvernement du territoire hots’ı̨.[38] Ɂeyı yatı nedhé loi hots’ı̨ k’ı t’a ɂełk’ech’a yatı hųlı̨ sı ɂeją yudá T.N.-O. ts’ęn Dene naradé sı beyatı́e k’onı̨ hoɂą ɂa ɂeyı Denedédłı̨ne hobeba nųt’ą nı̨.

T’a łǫtą yatı bek’anóta loi ɂedırı ɂerıhtł’ıs nedhé t’a taghé Denedédłı̨ne haralɂa beyatıé k’esı̨: Dene hu, Hotená Inuits chu Ɂena Algonquins/Cris ts’ı̨ɂąné Dene. Solaghé t’a Dene yatıé ɂa hadé Denesųłı̨ne Chipewyan, Gwich’in Dęngëth Dene, esclave du Nord Sas tue chogh hot’ı̨nę, esclave du Sud Desnaré hot’ı̨nę chu Łı̨chąghé Dene Tłı̨chǫ Yatıı̀. Ku t’a taghé Hotená Inuit yatı hadé ɂeyı k’ı Inuinnaqtun, Inuktitut chu Inuvialuktun sı. Ku Ɂena ts’ı̨ɂąné algonquienne hulyé k’ı́ ɂeyı Cree sı́.

Ku ɂeyı ɂerıhtł’ıs nedhé ɂası hoghédı bası loi dé, t’ą losı Dene beyatıé t’orełɂá horelɂı̨h dé Ba hoɂąsı t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene Ba t’ok’e dełtth’ı Yısı dayałtı hodorelɂı̨h dé; horelyų t’a yatı bet’a ɂası k’enats’edé sı yatı holı̨ sı Bąlaı chu Tthot’ı̨ne yatı ɂa detł’ıs hoɂą ɂeyı t’ą K’olderé commissaire hulyé chu k’oldé ha deltth’ı́ conseil exécutif hulyé k’ı t’a honezı́ yatı k’anotá sı ɂa detł’ıs hodorelɂı̨h dé horeké ɂa ɂerıhtł’ıs hołé hoɂą. Ku ɂeyı datedhé, t’oho Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı dé t’aradı́ sı beyatıe dıtth’agho hoɂą beyatıé k’é ɂełk’ech’a yatı́ t’a ɂełk’ı̨nı̨ ba nųt’a hoɂą ɂeyer dé horelyų ɂełk’esı Ba hoɂą beyatıé darıtth’agh ha. Ku t’a ghą nayaı̨tı́ yatı dı̨tth’agh horı̨lɂı̨h dé neba hoɂąsı horı̨ke ha neba hołé ha.

T’ok’e T.N.-O. Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı taghe Dene yatı Yısı holá sı hok’etł’a taghé yatı dıtth’agh ha ɂeyer Yısı. Dzırata dąnełt’u Dene ɂełnądéł sı kulı Łı̨chąghé Tłı̨chǫ Yatıı̀ hoketł’a dıtth’agh sı dųhų t’ą betł’esı nayatı ɂeyı beyatıe ɂá. Ku honezı́ hadé tąnı̨ beyatıe t’odorełɂá ɂeją Dene ɂeła dełtth’ı́ heł.[39]

Ku ɂedırı ɂası hoghedı́ hobası hadé, t’oho ɂası honı́dhı ts’ęn tth’u, t’ą Dene betł’esı ɂası ghetł’el Ba ɂełıgıdh Dene hodoreke łı t’a ɂası t’orełɂá horelɂı̨h t’oho ɂası ghą yatı nųdhı ts’ęn tth’u beyatıé t’orełɂa huto ɂası horelɂı̨h de ha. Ku ɂeyı yatı k’anota k’e taghe ɂası ɂa beba nųt’á ha:[40]

1. Ɂedırı bet’oreɂá sı: Ɂeyı Dene yatı hełtsı łı, Tthot’ı̨ne yatı seba horená huto yası dıstth’agh huto seba horenáhılé hené kulı seyatıe ɂa yastı horesɂı̨h ha horeké de Ku t’a yatı bek’anóta k’ı́, Dene yatı k’e yatı hoɂą t’oho losı Ba ɂełıgıdh Dene hadayałtı dé ɂeją Yısı t’ok’e dełtth’ı heł ɂeyı chu t’oho losı ɂeyer honare ɂası ghą dayałtı de Ba nųt’a hoɂą.
2. Ku ɂedırı tth’ı Ba hoɂąsı: Ku ɂeyı Dene Tthot’ı̨ne yatı dı́stth’agh henı̨ kulı seyatıe ɂa yastı ha horeɂı̨h henı̨ de ɂeją Yısı nayatı́ Ba nųt’á hoɂą. Ku ɂeyı t’a yatı t’oredhı ha k’ı́, hotıe deghare hodozeldzaı ha  a Dene yatı k’eyatı Dene dełtth’ı ha hotthé yatı holı̨ de1 (t’a bet’a ɂası hołe hadé dı̨ghı̨ saretł’ıs nųt’a łı́ sehúde ha) t’ą betł’esı ɂası hołé Dene Bureau T’ą Betł’esı́ ɂası ghetł’el hulye beł t’a yatı t’oredhı ha hozeké de.
3. Ku t’oho honezı́ ɂası hozeke dé: T’a yatı bek’anota Ba nųt’a kulı bet’oredhı haılé ɂı̨łą kulı Dene yałtı haılé beyatıé t’a ɂeją Yısı Dene dełtth’ı heł. Ku konódher dé ɂı̨łą kulı Dene yatı k’e yatı haılé kǫt’u ɂası k’enats’edé ɂa.

Ku ɂeyı ɂası t’ąt’u bek’enats’edı k’I nah detł’ıs sı Rules of the Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı Yısı ɂası k’enats’edı yatı nedhé k’é. Ku yatı begharé ɂası hoghedı Rule 38 hulta k’e hadé, Dene t’ą ɂeyer Yısı dełtth’ı t’ąt’u beyatıe boghedı hats’edı, ku ɂeyı Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı Dene nalé ɂı̨laghe yatıe ɂąsı ɂesódı horelɂı̨h dé t’ą Betł’esı ɂası ghą yatı Dene hel ɂerıhtł’ıs nı̨le hoɂą ɂı̨łaghe sadzıe ts’ęn tth’u t’oho yałtı hots’ęn . Ku Ba ɂełıgıdh Dene député nake yatıé t’orełɂa de ɂału 30 secondes hoɂąnełt’e beba nųt’a sı t’a ghą yałtı sı hobası ɂeyer tł’ąghe dé ɂałų 30 secondes beba nųt’á sı yałtı ha ɂeładųne yatıé t’á. Dene yatı k’edayałtı Dene Territoires du Nord-Ouest Ba ɂełıgıdh Dene kuę Yısı ɂełk’erata yatıé t’odorełɂa hıle sı.

Ku t’anąde hadé t’a ɂerhıtł’ıs hegą sı t’a Dene ha dzerelyı́ chu Dene tł’ąlyé ɂeją Dene ɂeła dełtth’ı k’ı bek’e yatı holı̨ hılé kulı Dene kalyé ɂesǫt’ehılé sı.

iii. Nunavut Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı

L’article 3 hulta Hotena Nunavut k’oldé bets’ı̨̨ ɂerıhtł’ıs Loi sur les Yatıé officielles nedhé k’ı́[41] (LLON) ɂeyı “Hotena yatıé, Tthot’ı̨ne chu Bąlaı” yatıé horelyų ɂełk’esı hulta sı Nunavut Hotena nęnę k’eyaghé. Hotena Nunavut Loi sur la protection de la Yatıé inuit Hotena yatıe t’ąt’u bek’onı̨ ha yatı nedhe holı̨ [42] ɂeyı t’a beyatıe k’anełta k’ı Inuinnaqtun chu Inuktitut hulyé sı. Ɂa ɂedırı LLON yatı hoghełnı̨ sı ɂedırı Nunavut Hotena beyatıé t’oredhı t’oho ɂası ghą nadayałtı t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı Yısı. ɂeją 5 hulta bek’e dełt’ıs sı LLON, ku t’a yatı nedhe beghare ɂeghadalna t’ą Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı horelyų ɂerıhtł’ıs hołe hoɂą Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı ɂa, ku Hotená yatıe Inuktitut Bası nozeɂı̨h dezą t’oho ɂerıthł’ıs dąlya hı̨łdų. Nunavut Hotena nęnę bets’ı̨ t’ą k’oldé ɂeła dełtth’ı commissaire du conseil exécutif hots’ı̨ t’oho losı Inuit Hotena yatıe ɂa ɂası detł’ıs horelɂı̨h de yoreke gharé bek’enats’edé sı.

Dene yatı k’eyałtı t’oho bet’oreɂá Hotena yatıe t’oreɂá dé (Inuktitut chu Inuinnaqtun yatı ɂá) ɂey chu Tthot’ı̨ne bet’oreɂa sı t’oho ɂeją t’ok’e Yısı ɂası ghą dayatı kuę t’atthe bedaharetą hots’ı̨ 1 hulta avril 1999 nęnę k’e.[43]

T’a begharé ɂası ghą nadayatı yatı nedhé t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı Nunavut Hotena hobebası́ hadé t’ąt’u ɂerıhtł’ıs hołé beyatıe ɂá. Ministre T’ą k’olderé dé, t’oho tsamba nedhé ghą yatı chu t’oho ɂası naılná ha yatı horleyų ɂeyı yatıé t’a bek’anota sı ɂa selyé hoɂą ɂeją Nunavut Hotena nęnę k’eyaghé xa. Ku ɂeją Nunavut Hotena bebası k’oldere nedhe bechelekuı ɂası dałtsı de Dene Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı Ba hadé, t’ąt’u ɂası hołe dųhų k’asjęnę horelyų ɂerıhtł’ıs Ba ɂełıgıdh Dene représentants hulye t’ok’e ɂeła dełtth’ı t’a nadayaı̨tı sı Hotena chu Ttthot’ı̨ne yatı ɂa selyé sı̨.[44] T’oho ɂerıhtł’ıs holı̨ de ɂı̨łaghe yatıe ɂa dąlyé ɂesǫt’ele sı, bek’ı̨nı̨ bek’e yatı hołe hadé. T’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene hots’ı̨ ɂerıhtł’ıs hansard de l’Assemblée dzı̨ne dąłt’u t’ahodı́ beghą ɂerıthł’ıs selyé  Hołé k’ı bąłt’u Hotena Inuktitut chu Tthot’ı̨ne ɂa selye sı ɂeją Ba ɂełıgıdh t’ok’e dełtth’I sı ku t’oho nadayatı de ɂełk’ech’a yatı t’oreɂá sı (Inuktitut, Inuinnaqtun chu Tthot’ı̨ne yatı ɂá). TV k’e ɂası net’ı̨ de nayatı hobası t’ahodı sı bek’e Dene yatı k’eyałtı hųlı̨ sı t’a Dene ɂeła dełtth’ı  t’a ɂełk’ech’a nayatı sı beghą.[45]

Nunavut bets’ı̨ Ba ɂełıgıdh Dene ɂeła dełtth’ı́ nąnı̨ ɂı̨łaghe yatıe ɂa dayałtı hu nąnı nats’ęn dayałtı ɂedırı députés Ba ɂełıgıdh Dene k’ı. Ku ɂedırı ha Dene ɂeła dełtth’ı nuhehel kohodı́ 20% hanełt’e Ba ɂełıgıdh Dene députés ɂıłaghe yatıe t’odorełɂa hut’a Tthot’ı̨ne dayałtı, 10% hulta Hotena dayałtı, ku honesı́ hadé 70% nake yatı ɂa dayałtı Tthot’ı̨ne chu beyatıé t’á.[46] Ɂeyı ɂá dųhų, Dene yatı k’eyałtı de Hotena yatı chu Tthot’ı̨ne bet’oreɂá sı t’oho Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı dé ɂeyı hotıé ɂełedarıtth’agh ha honı̨dhęn ɂá.[47] Dųhų ɂedırı beghare yatı hoghedı́ LLON députés ba hoɂą sı t’a losı yatı ɂa yałtı ha horelɂı̨h de Beyatıe hutó Ttthot’ı̨ne huto Bąlaı ɂa t’oho ɂası gha yatı huk’é, Dene yatı k’eyałtı Dene heł ha hoɂą haılé sı dųhųn.

Dene yatı k’eyałtı ha hoɂąsı naké bebá hoɂą t’ok’e ɂeyı Dene dayałtı dełtth’ı Dene yatı k’e yatı dé: Inuinnaqtun–Tthot’ı̨ne ɂı̨laghe Yısı theda hu Hotena Inuktitut–Tthot’ı̨ne yegá thedá. Ku hotthe ts’ęn tth’u ɂeładųne yatı ɂa yatı ha k’oją dé beba sehudé sı hotthe t’a yatı sı beba Dene yatı k’eyatı Dene hulɂá, ɂeyer dé Tthot’ı̨ne tł’esı Dene yatı sı.[48]

Ku t’ą k’oldé bechelekuı naradé Hotena Nunavut hots’ı̨ haradı́ sı t’oho Dene yatı k’eyałtı dé nak’é horená łı́ t’a yatıé t’oreɂá hoBası́ doɂąsı́ Dene łą hılé ɂa Dene yatı k’edayałtı ha Hotena hu Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı́ ɂá. Ku ɂeją Ba ɂełıgıdh kuę législative ɂedırı ɂerıhtł’ıs kuę nedhé Collège de l’Arctique du Nunavut hel Dene yatı k’e yałtı Dene hodóneltęn ha nųnı̨ɂą sı t’ok’e Dene yatı k’eyałtı Dene beyatıé Inuit yatıé, Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı ɂá.[49]

iv. Yukon ts’ęn Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’I t’ą Ba ɂełıgıdh dëne hots’ı̨

Ku ɂeją 3(1) hulta yudá Loi nı̨hts’ęn k’oldé bets’ı̨ Yatıé Yukon hoghedı́ ha[50] (LLY) ɂedırı yatı hoghełnı̨ sı, Tthot’ı̨ne chu Bąlaı hu, hutó t’a ɂeyer honaré Denedédłı̨ne Yukon ts’en naradé t’a yatı t’odorełɂa sı t’ok’é Ba ɂełıgıdh t’ok’e dełtth’ı Yısı Ba hoɂąsı́.[51] Ku ɂeją yatı detł’ıs k’é 3(2) hulta ɂedırı yatı hoghedı́ LLY k’é, t’ą Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı hutó t’oho Dene ɂeła dełtth’ı, t’ą Dene Ba ɂełıgıdh t’ok’e dełtth’ı yeghorı̨ɂą dé, t’a ɂası ghą yaghı̨tı́ sı t’ok’e Ba ɂełıgıdh t’ok’e dełtth’ı hots’ı̨ betsı̨ yatı hołé ha hoɂą ɂełk’ech’a yatıe ɂa ɂeyer honaré hots’ı̨, hansard nayatı hots’ı̨ t’a yatı holı̨.

Ku dųhų, t’ą Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı Dene yatı k’eyałtı  Dene dełtth’ıhılé sı t’ok’e Dene ɂeła dełtth’ı Yısı. Ku ɂałų betatedhé hadé t’a yatı k’onı̨ hadé ɂeją Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı hots’ı̨ ɂerıhtł’ıs hołe hadé Tthot’ı̨ne yatı ɂa hut’a sı ɂeją Ba ɂełıgıdh t’ok’e dełtth’ı ɂałų yatı holı̨ hılé ɂedırı yatı 3(2) hulta LLY gharé ɂası hołé ha dųhųn.

Ku t’aɂerıhtł’ıs dųhųn ɂeją Yısı Hochogh ɂası k’enats’edé ɂeją  Ba ɂełıgıdh  Dene t’ok’e dełtth’ı t’a yatı bek’anotá ɂa yałtı horelɂı̨h de Ba hoɂąsı ɂeją Yısı t’ok’e dełtth’ı sı. Kulı t’ą Dene ɂeją ts’eranı̨ t’ok’e Ba ɂełıgıdh t’ok’e dełtth’ı ɂedırı dorádı́ sı t’ok’e ɂeją  Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı t’oho ɂełk’ech’a yatı ɂeją Ba ɂełıgıdh t’ok’e dełtth’ı sı t’ą Dene ɂeyı la dałtsı́ sı heł lımarshı bets’ı̨ sı bet’a ɂełk’ech’a yatı ɂa erıthł’ıs hegą ha ɂedırı 3(2) hulta yatı ghare ɂedırı LLY ɂerıht’ıs nedhé ɂá.

Ku ɂedırı yatı 4 hulta gharé ɂedırı yatı nedhe LLY bets’ı̨ hadé, yatı nedhé huto ɂası hoghedı ha yatı́ holı̨ dé ɂeją Ba ɂełıgıdh t’ok’e dełtth’ı betł’esı hútł’ır dé Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı ɂa hołé hoɂą.

v. Ɂeją Yısı Hochogh hots’ı̨ Ba ɂełıgıdh Dene kuę hoBası́ écossais

Tu chogh nask’athé nęnę ts’ęn écossais Dene bets’ı̨ t’ok’e Yısı Hochogh ɂası k’enadé dé Tthot’ı̨ne yatı ɂa dayałtı sı ɂeją Yısı Hochogh ɂası k’enadé dé, kulı nąnı̨ beyatıé gaélique ɂa dayałtı hodorelɂı̨h dé ba hoɂąsı́, ɂeyı chu honesı t’a yatı hųlı̨ ɂa dayałtı de ba hoɂąsı, t’ą Betł’esı ɂası ghą yatı yek’orı̨ɂą dé. Ku dųhųn ɂeyer nadene beyatıe t’odorełɂá sı ɂeją gaélique Yısı Hochogh Dene dełtth’ı́ gaélique yatıé hohërı̨shyą sı̨.[52]

Ku ɂeyı beyatıé Gaelic hulyé sı (Scotland ɂeyı chu Tu chogh nask’athe hots’ęn hoɂą) Act ɂerıthł’ıs nedhé 2005 nęnę k’e holı̨ ɂeyı k’e ɂahodı́ hu gaélique yatıe k’ı́ bek’anóta ttheré sı Écosse ɂeyı chu ts’ęn. Ku ɂeyı honesı hadé t’ą losı yatı k’enadé dé ba hoɂąsı yet’a ɂası k’enadé ha ɂedırı gaélique yatı ghą ɂası hołé dé, ɂeyı t’a t’oho yunadhé langue yatıé bet’a natser nadłı̨ ha netthıth ch’á.[53] Gaélique ghą yatı hoghédı ha ɂerıhtł’ıs k’e t’a ɂerıhtł’ıs beyatıé ɂa selyé gaélique yatıé ɂa bek’e kohódı́ sı, ɂeyı chu t’ą Dene députés Dene k’ı t’oho beyatıé gaélique t’odorełɂá ha t’oho ɂası ghą dayałtı́ dé, hotthe horeké ɂa Ba nųt’a dé t’ok’e ɂeją Dene ɂeła dełtth’ıs, ɂeyı chu t’ą Dene betł’esı́ ɂası ghą yatı ɂęn henı̨ dé (Dene ɂeła dełtth’ı ha t’a Dene betł’esı ɂası ghą yatı́ helı̨ sı).

Ku t’axą ɂı̨łąghe hutó Dene nalé yałtı ha Ba nųt’ą dé Ɂeją Yısı Hochogh, ɂası ghą yatı horelɂı̨h dé beyatıé gaélique ɂa yałtı ɂesǫt’ele hotthé bebá nųt’ą dé. Hotthe nake dzeráta Dene ha hoɂąsı ɂeyer Dene nalé yałtı ha horelɂı̨h dé gaélique yatı ɂa yałtı ha beba Dene yatı k’eyałtı Dene húlɂá ha.[54] Gaélique yatıe ɂa Dene yatı k’e yatı chu yatı hołé hadé ɂeją Yısı Hochogh yeghadalana hadé nahıyé Dene la begharęlyé ɂeyer Yısı ɂeghadalaná ha.[55]

Ku honezı hadé t’a ɂerıhtł’ıs nedhé hołé sı ɂedırı gaélique yatıé ɂa hołé hadé t’ą ɂası hoghełnı̨ chu t’ą betł’esı ɂası ghetł’el de t’a ɂerıhtł’ıs hołe sı beyatıé gaélique ɂa hołé ɂesǫt’ele sı t’ok’e ɂeją Dene ɂeła dełtth’ı sı chu t’ą Dene yets’eranı̨ heł. Ku t’oho ɂerıhtł’ıs nedhé hołé ɂełk’ech’a Bası ɂası naılna huto yatı bek’e hołé huto ɂedırı gaélique yatı ɂa dąlyé ɂesǫt’ele sı, ɂeyer dé Tthot’ı̨ne yatıé hołé ha hoɂąsı́. T’oho gaélique yatıe t’orı̨dher ɂası ghą yatı huto nayatı́ dé, beyatıé gaélique yatıé tthé nı̨t’a sı Tthot’ı̨ne yatı ts’ęn tth’u.[56]

vi. Ts’ekuı t’ak’oldere benęnę bets’ı̨ Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı Royaume-Uni

Ɂeyer honare ɂı̨łaghe yatı Welsh yatıé hulyé Act bets’ı̨ ɂerıhtł’ıs nedhé bet’a yatı hoghédı 1993 nęnę k’e holı̨, Royaume-Uni Ts’ekuı t’ak’oldere benęnę betł’esı́ hutł’ır Ɂeją Yısı Hochogh t’ok’e dełtth’ı, t’oho ɂeyı Welsh Dene ɂası ghą dayałtı de Ba hoɂąsı benęnę Wales ts’ęn. Ku ɂeyı yatıe beghǫręt’ą nı̨ t’ąt’u Welsh Yatıe bek’anotá ha (Wales) Measure t’a begharé hudzaı 2011 nęnę k’e, ɂeyı gharé ɂedırı galloise ɂa yatı ttheré hulta sı anglaise k’eyaghé Dene naradé Ba. Bąnełt’u yatı nedhé ɂedırı galloise chu Tthot’ı̨ne yatıé bet’a yatı dé ɂeją Yısı hochogh ɂası naılna ha boghedı Galles Dene naradé hobebá.[57]

Ku t’ąt’u ɂası ghalada chu hotthé nodher gharé ɂası hołe ɂeją Royaume-Uni k’eyaghé. Ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı Yısı ɂası ghą yatı dé Tthot’ı̨ne yatıé ɂa yatı́ hoɂą. Ku ɂeyer Dene dełtth’ı sı Ba nųt’a łı̨ ɂełk’ech’a yatıé ɂa dayałtı hodorelɂı̨h dé, kulı hotthe t’aradı sı Bası hotthe bets’ı̨ yatı hołé hoɂą.[58]

Ku ɂeyı yatı begharé ɂası hołe ɂeją Yısı Hochogh Ba t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı t’ą lode Dene gallois yatıe ɂa dayałtı hodorelɂı̨h ɂeją Yısı Hochogh t’oho ɂası ghą yatı de ba hoɂąsı, horelyų Galles hobası́ ɂası ghą nayatı́ dé. Ku ɂeyı k’esı mars 1 hulta k’e, 2017 nęnę, t’a Ɂeją Yısı Hochogh Dene dełtth’ı yatı beł hutł’ır nı̨ Tthot’ı̨ne yatıe t’oreɂa hoɂą ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı ɂası ghą dayałtı dé, kulı́ gallois yatıe t’oreɂá ɂesǫt’ele t’oho Dene ɂeła dełtth’ıs chu gallois chu t’atthere t’ok’é Dene ɂeła dełtth’ı Yısı.[59] Ku Ɂeją Yısı Hochogh Dene t’ok’é ɂeła dełtth’I sı, t’ą Dene Betł’esı ɂası ghą yatı gallois nęnę k’eyaghé, ɂası ghą yatı dé Tthot’ı̨ne yatı ɂa hołé tth’ı hoɂą ɂeyer dé t’ą Dene gallois darıtth’aghıle sı yerıtth’agh ha ku T’a Dene betł’esı ɂası ghą yatı́ chu t’ą Dene Ɂası hoghełnı̨ tth’ı beł ha nodhı́ ɂa. Ku t’a ghą  yaghı̨tı ha ɂerıht’ıs holı̨ sı gallois yatıe tthere hulta sı, ɂeyer tł’ąghé dé Tthot’ı̨ne yatıe sı.[60]

Ku ɂedırı Welsh t’ok’e Dene ɂeła dełtth’ı sı k’asjęnę horelyų gallois ts’ı̨ɂąne Dene sı sǫlaghe hots’ęn nełt’é. Ɂı̨ła nęnę k’e nah hutó ɂı̨̨ła ɂeła dełtth’ı́. Ku yunı̨ nęnę nayaı̨tı février 2018 nęnę, 60% ts’ęn beyatıé ɂa ɂası ghą day̨aı̨tı nı̨ gallois ɂa Dene yatı k’eyałtı Dene beyatıé gallois chu Tthot’ı̨ne yatıé ɂá.[61]

Ku galloises t’a Ɂası hoghodóghełnı̨ Dene t’a ɂeła dełtth’ı beyatıé gallois t’orełɂa ha Ba hoɂąsı t’oho losı́. Ku dųhų Tthot’ı̨ne yatı t’oreɂa kulı Dene ha hoɂąsı beyatıe ɂa dayałtı hodorelɂı̨h dé kulı transcription yatı́ hılchu nı̨ dé Welsh yatıe t’oreɂa Ba hoɂąsı́. Ku t’ą Dene ɂeła dełtth’ı’s t’a beł Nayaı̨tı 27 hulta k’e mars 2018 nęnę k’e nahts’ęn yatı t’orı̨dher nı̨ gallois yatı chu Tthot’ı̨ne yatı bąnełt’u bet’orı̨dher nı̨ ɂełk’esı́.[62]

vii. Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı ɂedısı̨ Territoire du Nord Yutthı̨ Dene harálɂá (Australie ts’ęn)

Ku ɂeyer ts’ęn Dene naradé Territoire du Nord ts’ęn ɂı̨łaghe yatı hųlı̨ le bek’anóta ha,[63] Tthot’ı̨ne yatıé ɂa yatı sı t’ok’e Dene Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı sı Yısı.[64] Ku hotthe t’ą losı Dene ɂesódı horelɂı̨h dé T’oke Dene ɂeła dełtth’ı́ ba hoɂą nı̨ ɂeją T’oke Dene ɂeła dełtth’ı́ Yısı. Ku 2016 nęnę k’e, t’a ɂası begharé ɂası ghą yatı ɂeją Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı Territoire du Nord Dene naradé hobeba nųt’ą nı Tthot’ı̨ne yatı datedhe beyatıe ɂa dayałtı hodorelɂı̨̨h de ɂeją Yısı. Hotthe ts’ęn tth’u Tthot’ı̨ne yatı ɂa ɂerıhtł’ıs chu t’aradı́ sı ghą sehújá dé. T’ą Dene ɂeją ɂeła dełtth’ı ɂedırı yatı nı̨ɂąsı. Ku t’ą ɂeyı Dene hotthe t’a ghą yałtı sı hotthe ts’ęn tth’u beyatıé ɂa ɂerıhtł’ıs tth’ı selé hoɂą ɂeyer dé Ɂeją Yısı Hochogh registre Tthot’ı̨ne yatıe gá detł’ıs ha.[65] Ku 2016 nęnę k’é, ɂıłaghe yatı́ ɂa ɂası naı̨lna ha nı̨t’ą nı̨ Ɂası ghą yatı Règlement hulyé, ɂeyı ɂa t’ą losı Dene beyatıé ɂa yałtı horelɂı̨h dé ba nųt’a hoɂą hotthe ts’ęn tth’u Tthot’ı̨ne yatı ts’eré Tthot’ı̨ne yatı́ ɂa hayı̨lá hılé dekulı́.[66]

Ku dųhų Dene yatı k’e yatı ha Dene hųlı̨hılé sı t’ok’e ɂeją Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı bá, ɂeyı chu t’oke Dene ɂeła dełtth’ı́ Dene yatı k’eyatı t’ok’e dełtth’ı́ sı ba hoɂą hılé sı.[67] ɂeyı ɂa t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı dųhų sehénųnı̨ɂą sı t’ok’e Dene yatı k’eyatı k’e Dene dełtth’ı́ ha ɂełk’ech’a la dałtsı́ ha horelyų Dene xa. Ky ɂeyı Dene ɂeyer honare Dene yatı k’eyatı ha betł’esé hoɂąsı ɂeyer Dene ɂeła dełtth’ı sı hel ɂeghadalanaha ɂeyer honare hots’ı̨ Dene 17 beyatıé ɂá.[68]

Horelyų ɂeyer honaré nąné hoɂá k’ajęnę 100 t’ą Dene naradé sı kǫnełt’e  beyatıé hųlı̨ sı ɂeyer t’ok’e yutthı̨ Territoire du Nord ts’ęn naradé sı Bası́. Ku t’anełt’e Dene naradé hadé k’asjęnę 70,000 hanełt’e sı ɂedısı yutthı̨ Territoire du Nord naradé ts’ęn (30% hanełt’e t’anełt’e Dene naradé hots’ı̨), ɂeyı hots’ı̨ 60% hanełt’e beyatıe ɂa dayałtı sı dzı̨ne dąnełt’u.[69] Ku t’a ɂełk’ech’a yatı 100 Denedédłı̨ne hobets’ı̨ yatıé hųlı̨ k’ı łą Dene beyatıé ɂa darehtł’ıs hılé sı ɂedısı yutthı̨ Territoire du Nord hots’ęn. Ku t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı dųhų ts’ęn ɂı̨łąghe Dene Dene hel ghı̨dá sı t’atthé bonı̨dher 1974 hots’ı̨.[70]

ɁASI BEHAYATIÉ HA HOɁĄ

A hudzı́. Denedédłı̨ne t’a beyatıé ɂa dayałtı Canada nask’athe: yası beghą ɂedırı yatı holı̨ sı dųhų nuhëbá

T’ą Dene łą ɂedırı nabı̨ hadáyaı̨łtı sı t’ok’e ɂeją Dene ɂeła dełtth’ı sı t’ą ghą dayaı̨łtı hadé t’ąt’u beyatıé t’odorełɂá sı Bası ghą honégą dayaı̨łtı sı t’ok’é Dene Yısı Hochogh t’ą Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı t’ąt’u yunısı hu dųhų chu yunadhé t’ąt’u Denedédłı̨ne yatıé bet’oredhı́ ha Canada nask’athé. Ku t’axa hok’enats’edé hadé t’ok’e ɂeją Dene ɂeła dełtth’ı́ net’ı̨ ha t’ąt’u Denedédłı̨ne yatıé t’orı̨dher walı́ Ɂeją Yısı Hochogh t’ok’é Dene dełtth’ı́ sı bá, ɂeyı Dene ɂeła dełtth’ı hodánı̨dhęn t’ą Denedédłı̨ne beyatıé be’toredhı́ hadé ɂeją Yısı t’ąt’u ɂa horená chu nezų walı sı net’ı̨ hoɂą Canada nask’athé, ɂeyı dųhų hots’ęn net’ı̨ hadé Dene ɂeła dełtth’ı sı ɂełá dełtth’ı́ ha yenanędé ha t’alyé ha yunadhé xa.

Ɂa bonı̨dhı́ hadé, t’oho 2016 nęnę k’e ɂası hughelta huk’é ɂedırı hulɂą, 1,6 million de Canadiens hots’ı̨ Denedédłı̨ne hesłı̨ dadı́ nı̨, ɂeyı hots’ı̨ 260,000 hanełt’e haradı́ hu, seyatıé ɂa yastı dadı́ nı̨.[71] Ku dųhų 58 ɂełk’ech’a Denedédłı̨ne yatıé hulı̨ sı Canada nask’athé, ɂeyı k’asjęnę 90 beyatıé nadarełyá sı.[72] Ku ɂedırı yatıé hots’ı̨ hadé, ku ɂeyı hots’ı̨ hadé ɂełk’eta yatı́ 10,000 Dene ɂąsı hųlı̨ sı beyatıé ɂa dayałtı: ɂeyı hadé crie yatıé, Dene hu, lnnu, lnuktitut Hotená, Ojibway chu oji-crie ɂena yatıé.[73]

Kulı ɂedırı Dene t’a ɂeła dełtth’ı ɂedırı bel kohódı nı̨ 1940 hots’ı̨,n Denedédłı̨ne hotthé hadayaı̨łtı nı̨ beyatıé ɂahót’ı̨ nı̨dha k’aɂų hıjá dadı́ nı̨.[74] Ɂeyı ɂa 1980s hots’ı̨, t’ą ɂełk’echa’ t’oke Dene ɂeła dełtth’ı́ Denedédłı̨ne ha k’oldé Assemblée des Premières Nations hoBası́ k’asjęnę 18 ɂerıhtł’ıs hutł’ır nı̨ Denedédłı̨ne yatıé bek’onı̨ chu netthı́th ch’á.[75] Ku dųhų t’a ɂası hutla gharé yatı holı̨ hadé Denedédłı̨ne beyatıé ɂa dayałtı nı̨dhá k’aɂú hajá sı t’ą Denedédłı̨ne beyatıé k’odorelyą hadé.[76] Ku dųhų ɂası k’oją hadé t’ą Denedédłı̨ne beyatıé ɂa dayałtı ɂedırı 2016 nęnę k’é  36.7 nęnę hudher sı, ɂeyı boghedı hadé lǫtą nęnę bek’e yudá hajá sı 1981 ɂası hulta hots’ı̨ yatı́.[77] Ku ɂedırı honet’ı̨ hadé ɂası nedhé hats’edı́ sı Denedédłı̨ne yatıé nask’athe Dene nı̨dhá k’aɂú beyatıe ɂa dayałtı́ ɂá Canada nask’athé ɂeyı yatı́ “nétthıth ha ghonı̨ sı.”[78]

Ku t’ok’e Dene ɂeła dełtth’ı beł Dene łą korádı nı̨ Denedédłı̨ne yatıé nı̨dhá k’aɂų hıjá nı̨ yunı̨ thılé nodher huk’é, ku ɂedırı tth’ı heł honı̨dhęn, yuné nıhts’ęn k’oldé Dene godhé łą beyatıé dodı́ harąlá nı̨ Denexare kuę naraı̨dé dąlı̨ ɂá.[79] Ɂı̨łąghé ɂedırı Bayatıé nı̨, ku ɂedırı ɂası ttheré sı Denedédłı̨ne t’ą ɂeyer ɂerıhtł’ıs kuę naraı̨dé sı beyatıe łą dodı́ hajá sı ɂedeghą horęją dąlı̨ ɂa.[80]

Ku ɂeyer hu, t’ą Dene ɂedırı Dene ɂeła dełtth’ı k’ı́  hel harádı́ hu Denedédłı̨ne ł̨a beyatıé ɂa yunadhé natser hanályé hodorı́lɂı̨h sı̨ Canada nask’athé. Ku ɂedırı Dene dorádı́ nı̨:

• Yatı bet’a nuhech’alanıé chu t’ąt’u nanı́dé nuhebá ttheré sı. Ɂeyı ɂa bet’a nanı́dé yatı́ t’a chu nuhech’alanıé Dene godhé bets’ęn berı́dı́ sı.[81]
• Canada t’ą Denedédłı̨ne bets’ı̨ yatı hųlı̨ sı bek’onı̨ chu bets’édı hoɂą netthıth ch’á.[82]
• Yunısı́ ɂąłnedhé Denegodhé hodónełtęn łı̨nı̨ t’ok’e hots’ı̨ harát’ı̨ hu t’a bech’alanıé dąlı̨ bası Denedédłı̨ne yatıé t’á beł yatı́ ɂá.[83]
• Canada nask’athé Denedédłı̨ne yatıé ɂası nedhé k’esı bek’anotá hoɂą. [84]
• T’oho Denedédłı̨ne yatıé dı̨tth’agh dé Dene nalé hotıé bet’a Dene t’ąnı̨dhęn k’orıjá sı sughua chu yunadhé nezų hoɂą Bası́.[85]
• ku Denedédłı̨ne yatıé ts’eredı hadé Ɂeją Yısı Hochogh yatı natser dałtsı́ sı Denedédłı̨ne Denegodhé hobets’ęn yunısı t’a beyatıé ghı̨lé nı̨sı́ ɂełk’esı hulta chu bet’oreɂá sı. Ku ɂeyı Dene xa nųt’ą dé t’ąt’u bet’a sehenųt’a ha Denedédłı̨ne chu t’ą Denedédłı̨ne hęlı̨lę sı Canadiens beł dé nezų há.[86] Ɂeyı heł Denegodhé ɂedéghą hodı́ halá t’ą Denedédłı̨ne yatı ɂa dayałtı hıjá dé.[87]
• Ku Denedédłı̨ne yatıé ɂeją Yısı Hochogh ɂa yatı nųt’ą bet’a hotıé Denedédłı̨ne yatıé ɂeją nıhts’ęn k’oldé hel horelyų Dene ba nezų hası̨ nuhek’anota chu t’ok’e nadaréthılya ɂeją Yısı hochogh yaghé. Bet’a ɂedırı yatıé bek’oją hıjá ha, t’ą Dene ɂeyı Denedédłı̨ne yatı ɂa dayałtı chu bet’a Canada bech’alanıé nezų hané há yunadhé dé.[88]

Dųhų, Canada bets’ı̨ Yısı Hochogh t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı nąnı́ Denedédłı̨ne dełtth’ı́ ɂeją Yısı Hochogh t’ą Dene ɂeyer nı̨lyá heł.[89] T’ą Dene ɂeła dełtth’ı bel yatı́ holı̨ nı̨ t’oho ɂełıgıdh ts’ęn Ɂeją Yısı Hochogh of M. Romeo Saganash, député, Ba ɂełıgıdh Dene Abitibi—Baie-James—Nunavik—Eeyou nęnę ts’ęn hots’ı̨, ɂałų yatı́ hųlı̨lé henı̨ nı̨ crie ɂena yatıé t’a “Ba ɂełıgıdh Dene ɂeją Yısı Hochogh ha membre hulyé.” ɂeyı ɂa ɂąlnedhé hel yaghı̨łtı hú ɂedırı yatı holı̨ nı̨ yimstimagesu, hutó “t’a Dene xa yałtı́” ɂeyı yatı́ holı̨ cri de l’Est ɂena Dene hobebá.[90]

Ku yudá ts’ęn ɂena Dene naradé tth’ı́ beł k’onódher nı̨, t’ą Ba ɂełıgıdh Dene Winnipeg-Centre hots’ı̨ ɂąlnedhé chu Dene yatıé ghadalaná Dene hel yaghı̨łtı́ hu ɂedırı yatı́ holı̨ nı̨ otapapistamâkew, ɂeyı Dene k’ı́ “t’ą Dene xa yałtı.”[91]

Ɂeyı Dene t’ą ɂeła dełtth’ı ɂedırı yatı bel kohódı́ nı̨ yuɂąné ɂena naradé Eeyou Istchee Baie-James t’ok’é k’oldé beyatı k’eyałtı Dene t’oreɂá sı Tthot’ı̨ne yatıé ɂa hu, Bąlaı chu ɂena cri yatı t’oho t’ą k’oldé nadayałtı dé.[92] Dene yatı k’eyałtı Dene bet’oreɂá sı t’ok’é Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı sı beł hoɂą dé ɂeyer dé t’ą losı benalé ɂası hołé hu, Dene hel yatı theɂą hu beł ha danı̨dhęn ha ɂá.[93] Ku t’oho t’a k’oldé nadayałtı́ dé beyatı́ k’e dıtth’agh gharé Dene godhé tth’ı yeghą danı̨dhęn hıja t’ą benęnę ha k’oldé t’a ghą narádé sı bası́.[94]

Ɂeyer t’ą Dene ɂeła dełtth’ı ɂedırı yatı detth’ągh nı̨ T’oke Dene ɂeła dełtth’ı́ of Denedédłı̨ne, t’oho mai 2018 Dene k’olderé Nadayaı̨łtı huk’é, beyatıé ɂa dayałtı́ ha—Denedédłı̨ne yatı t’oreɂa k’ąnı̨ hı̨łdú t’atthé nodhı́ há.

B. Ku ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı t’ąt’u Ba Dene yatı k’eyatı́ chu beyatıé ɂa ɂası hołé hoBası́

La traduction t’ahodı hadı hadé, Dene yatı tthot’ı̨ne yatı ɂa detł’ıs hats’edı́ sı. Bąnełt’u bet’oreɂá sı ɂełk’esı hılé sı̨.[95] Dene yatı k’eyatı́ t’ahets’edı hadé t’oho Dene yałtı de kudąné beyatıé k’eyatı sı. Ɂeyı ɂá, Dene yatı k’eyałtı horelyų t’ahodı́ sı beyatıé ɂa bek’eyatı́ hats’edı́ hılé sı. K’asjęnę horelyų Dene t’adı́ sı benerı̨nı̨ hut’a hats’edı́ sı bek’etł’a yatı ha horenı̨lé ɂa ku detł’ıs dé k’asjęnę horelyų t’ahodı detł’ıs sı.[96] Ku ɂełk’ı̨nı̨ Dene yatı k’eyałtı dé, t’atthe yatı bek’ı̨nı̨ yatı hats’edı sı ɂeyı yatıé dé, ɂeładųnę bets’ęn yatı hats’edı́ sı. Ɂedırı k’esı hats’edı́ sı, Dene yatı k’eyałtı dı̨tth’agh hadé ɂedırı yatı C Dene bets’ı̨, t’ą A yaltı beyatıé Dene B bets’ęn yałtı sı ɂeyı chu  B Dene yałtı C yatıé bets’ęn hané sı. Ɂedırı gharé t’a yatı B begharé bonı̨dher sı. Ku ɂełk’eráká Dene yatı k’eyatı Dene bet’a nahıyé yatı bedı̨ hané łı́.

Dene yatı ha dayałtı Dene t’ąt’u ɂedırı ha bet’oréɂa sı, nayatı hu, Dene t’ok’e naradé Ba hu, naıdı́ k’olyą Dene bel hu, Dene ghą nayatı́ kuę horelyų Dene yatı ha yałtı Dene bet’oreɂá sı. Ku nayatı́ dé Dene yatı ha yałtı Yısı Ba hoɂą t’ok’e dełtth’ı ha Dene yatı k’eyałtı la k’enadé de. Ɂeyı Dene nadayatı ha la dałtsı́ tth’ı hoɂą ku ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı hel tth’ı ɂeghadalaná ba hoɂąsı́. Ku t’oho Dene k’e yatı Dene nayatı ɂeghadalana dé, hoɂųsı́ ts’ęn dełtth’ı sı belaa dałtsı huk’é, ku Dene t’ą benęnę k’e ɂeghadalana de Dene nalé dełtth’ı sı benalé t’ahódı k’edayałtı́, ɂeyer dé ɂeyı t’ahódı sı honezı Dene hel dayałtı sı. Ku honezı t’a belaa dałtsı hadé Dene naıdı k’olyą hel dełtth’ı huto Dene ɂeładųne nęnę ts’ęn nı̨deł ts’eranı̨ huto Dene ts’edarenı̨ Dene heł dąlı̨ bası́. [97]

Ku Canada hots’ı̨ Nıhts’ęn koldé bets’ı̨ Dene yatı k’e yatı Dene ɂeghadalana k’ı Dene yatı ts’eranı̨ k’é hoɂą hulyé sı, ɂeją ministère des Travaux publics et des Services gouvernementaux nıhts’ęn k’oldé hel, ku ɂeyı t’a bela sı horelyų t’a nı̨h ts’ęn k’oldé bets’ı̨ ɂası dahóla sı ts’eranı̨ t’oho losı ɂeyı bet’oreɂa ha dé, ɂeyı chu Ɂeją Yısı Hochogh ha. Dųhų hadé, k’asjęnę 100 yatıé ɂa Dene ts’eranı̨ nı̨ dzı̨ne dąnełt’u, dzırata bek’etł’a.[98]

Yunı̨ 2017-18 nęnę k’e, t’ą Dene yatı ɂa yatı holé Dene k’ajęnę 760 Denedédłı̨ne yatıé ɂa ɂası hole ha hozéker dadı́ sı, horelyų hulta hadé k’asjęnę 0.5% hulta sı̨. Ku ɂeyı 760 t’a hozéker hots’ı̨, k’asjęnę 85% hulta hanełt’e Inuit Hotena yatıé ha.[99] Ku ɂedırı Denedédłı̨ne yatıé ha ɂası hodorelɂı̨h bets’ęn t’ahódı hadé, ɂeyı ɂası hodoghełnı̨ Dene k’asjęnę 100 Dene yatı ha yałtı Dene yatı ɂa ghadalana ha 20 yatıé Denedédłı̨ne ɂełk’ech’a bá. 2016 hots’ı̨, ɂeyı t’a Dene xa ɂası hodóghełnı̨ k’ı Dene yatı k’eyałtı Denedédłı̨ne yatıé ɂa Ɂeją Yısı Hochogh 33 dzı̨ne bet’orı̨dher sı.

Ku ɂeją Dene ɂeła dełtth’ı bel yatı nı̨t’ą ɂahódı hu Denedédłı̨ne yatıé ha Dene łą bozelɂı̨h sı ɂeyı yeghą nanéde hoɂą dųhų.[100] Ku ɂeyı ɂası dałtsı hadé, t’ą Dene ɂedırı ɂası ha ɂeghadalana k’ı́ t’ą Denedédłı̨ne yatıé Dene yatı ha yałtı chu Dene yatı k’eyałtı Dene in Canada nask’athe ts’eranı̨ ha natser hayı́lé ha Dene hel. Ku dųhų bek’oją t’ą Dene yatı ha yałtı Dene ɂeją Canada nask’athe hųlı̨ sı k’asjęnę 90 Denedédłı̨ne yatıé ɂa dayałtı łąhılé sı ɂedırı heręłt’e ha, ɂeyı chu t’ąt’u yeręłt’e tth’I beyatıé net’ı̨ ha horénı̨lé sı dųhų.[101] Ku t’ąt’u ɂası k’enats’edé hotıe sehenųt’ą nı̨dé nezų hanı̨ Ɂeją Yısı Hochogh bet’oredhı́ nı̨dé ɂeyer dé Denedédłı̨ne yatıé t’ąt’u bet’óreɂá ha bek’oją ha yunadhé de.[102]

Ku dųhų Dene yatı ha yałtı Dene Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı ɂeją Yısı Hochogh ɂeghadalana dé ɂerıhtł’ıs nedhé hudeł berıhtł’ıs bets’ı̨ hı̨łdų la betł’at’a sı chu t’ąt’u benet’ı̨ Conseil hulyé tł’esé hudeł hı̨łdų ɂedırı du Canada Dene yatı k’eyałtı Dene henéłe sı, Ku t’a yatı dałtsı Dene chu Dene yatı ha yałtı ha Dene dełtth’ı hobeheł.[103] Ɂa ɂeyı Dene ɂeła dełtth’ı beł yaghı̨tı ɂahódı hú ɂedırı ɂası bek’e ts’udeł hadé horı̨chá sı ɂedırı Dene bela hotıe hełtsı hoɂą ɂa ɂıłá kulı ɂełtth’ıle hadı dé bet’a ɂası due nodhı́ ghonı̨ ɂa ɂeyı ɂa Dene yatı ha yałtı Dene t’oho belaa hełtsı de yeręłt’e hoɂą betedhe tth’ı́ hané tth’ı ha dué hu yenaghelná hoɂą.[104]

Ku Dene t’ą losı ɂedırı ha bek’anota horelɂı̨h dé t’ą Dene betł’esı Dene ghǫɂá, ɂeyı Dene yatı k’eyatı Dene ɂedırı ɂełk’ech’a ɂası hełtsı hoɂą:

• T’a beghare ɂası k’olyą ha ɂerıhtł’ıs detł’ıs provıncıale huto ɂeyı ląt’e Dene ɂası hoghełnı̨ Bası huto nąné hoɂá kǫt’ı́ heł; hutó
• Yuné t’a ɂası k’enaı̨dher sı ghą yatı bets’ı̨ chu t’anéłt’e ghaıyé yek’e naı̨dher chu t’a thełtsı̨ chu t’ą ha ɂeghalaı̨na ha yatı bets’ı̨ dąlı̨ hel haı̨yı̨la dé.[105]

Kulı Dene t’ą beyatıé ɂa dayałtı dé ɂedı̨nı̨ ɂeyı hel huhdełhıle kulı ɂesǫt’ele sı t’ą Denedédłı̨ne yatıé t’odorełɂa Canada nask’athe dųhų Denedédłı̨ne yatıé Dene yatı ha yałtı bek’oret’a ha hoɂą hılé ɂa t’ąt’u hulta halyé ha.[106]

Ku ɂeyı Dene ɂeła dełtth’ı ɂedırı Dene yatı k’edayałtı Dene k’ı́ hotıé ɂedoghelnı̨ hoɂą, t’ok’e provınce k’eyaghé nadher sı kǫt’e ɂası hodoghełnı̨ Dene betł’esı t’a yatı k’eyałtı sı hotıe  “yedorı̨shyą” huto ɂeyıhılé “yets’ęn t’anarı̨łtsą.”[107] Dene yatı ha yałtı hotıe t’a Dene ha yałtı k’ı́ bąnełt’u ɂełk’ech’a yatıé hotıe ɂełk’esı yorı̨shą hoɂą ɂeyı ɂa Dene bąnełt’u yatı yedarıtth’agh ha ɂa.

C. Tulu yunadhé heɂą k’e

Ku ɂeyı Dene ɂeła dełtth’ı hotıe degharé t’ąt’u t’ąt’u ɂası ghą nanóta ɂedırı Denedédłı̨ne yatıé bet’oreɂa ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı sı hotıe nezų beghalada hoɂą dųhų Canadiens Denedédłı̨ne chu t’ą Denedédłı̨ne hęlı̨lé sı ɂeła sughua senųhı̨ɂa hok’e naradé ɂa. Ku ɂeyı yatıe dųhų tthenę ts’ęn bek’anota de Denedédłı̨ne yatıé ɂa yatı hıja de ɂeją Yısı Hochogh t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı Yısı bet’orı̨dher dé bet’a ɂełghą nanelyé ha konodher dé.

Ɂa t’oho ɂedırı benánotá hudheré hu, Dene łą hadayaı̨łtı nı̨ Denedédłı̨ne yatıé ɂeją Yısı bet’oreɂá de Denedédłı̨ne ɂedeghą sughua danı̨dhęn hıja ha Canada nask’athé bech’alanıe chu t’ą hęlı̨ sı Bası́. Ɂeją Dene ɂeła dełtth’ı ɂeyı yatı hųlɂą k’e be due ląt’é sı Dene yatı nı̨dhá k’aɂų hane hıja ɂa.

Dene łą tth’ı t’a Ba ɂełıgıdh Dene Ɂeją Yısı Hochogh Ba nųt’a hoɂą t’oho losı Denedédłı̨ne yatıé ɂa dayałtı hodorelɂı̨h dé ɂeyı chu t’oho hadayaı̨łtı de beba nųt’a hoɂą kudąne berıtth’agh ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı ɂeyı chu t’ok’e Dene ɂeła dełtth’ı beheł t’ą Dene beyatıe ɂa yaghı̨łtı sı bek’anota hoɂą tthenę ts’ęn beyatıe hųlı̨ ɂedırı Denedédłı̨ne ts’ı̨ɂane Dene hęlı̨ sı k’ąt’u bek’anóta ha ɂedı̨̨̨̨̨nı̨ hotthe hots’ı̨ ɂeją nı̨h k’e nadé nı̨ ɂá.

T’ą ɂeją Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı́ ba hoɂą ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı hadayałtı hadé Tthot’ı̨ne chu Bąlaı in the Ɂeją Yısı Hochogh t’a ɂerıhtł’ıs nedhe bet’a nıh k’e sehoɂą yatı gharé hoɂą nı̨ t’atthé ɂedırı k’ı̨deł hots’ı̨. Ɂedırı Dene ɂeła dełtth’ı hadanı̨dhęn hu t’a Dene Ba ɂełıgıdh Dene beyatıe ɂa dayałtı hodorelɂı̨h Denedédłı̨ne yatıé ɂa ɂeją Yısı Hochogh beneredı́ hoɂą kudąné dé ɂeyı dųhų ɂası hoɂą k’esı hılé sı kodanı̨dhęn sı, ɂeyı hel dųhų Canada chu Denedédłı̨ne chu Denedédłı̨ne Dene hel sehenųt’a hok’enats’edé k’e hılé ɂá.

Ɂeyı ɂá, t’ą Dene ɂeła dełtth’ı ɂedırı ɂası hodorelɂı̨h sı:

Denedédłı̨ne yatıé bek’anota chu bet’a yatı ɂesǫt’ele ɂeją Yısı Hochogh t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı ɂedırı yatı holı̨ gharé ɂedırı ɂerıhtł’ıs ye.

i. T’ąt’u bek’enatse’dé chu chu honezı benaré ɂası ghą yatı holı̨ ɂedırı k’ı

Ku ɂedırı Dene ɂeła dełtth’ı is k’ı t’oho losı Denedédłı̨ne yatıé ɂa yatı dé ɂeją Yısı Hochogh ba t’ok’e ɂełıgıdh Dene dełtth’ı chu t’ok’e Dene ɂeła dełtth’ı ba nųt’a hoɂą de nezų ha. Ku ɂedırı Dene ɂeła dełtth’ı yek’orı̨ɂą sı ɂedırı yatı holı̨ k’ı́ horıchılé ɂası k’ets’ı̨deł dé bet’a horı̨cha hané dadı́ sı.[108]

Ku honezı yatı hadé, t’ok’e ɂedırı Dene ɂeła dełtth’ı yatı nı̨ɂą sı t’ąt’u Denedédłı̨ne yatıé Ɂeją Yısı Hochogh be bet’a yatı hadé, Dene besuhúdı́ hu, sughua ha bet’oreɂa hu t’ą losı ba nųt’a tth’ı́ hoɂą. Ku t’anądé yatı hadé, t’ąt’u bek’enats’edé sı hotıe bek’e ts’edeł de sughua ha t’ąt’u Denedédłı̨ne yatıé chu t’a ɂası ghą yatı ɂa yatı dé yunı̨ t’a ɂası k’e hołe besuhúdı dé ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı t’ąt’u ɂası ghetł’el gharé.

• Yatı nedhé Denedédłı̨ne yatıé t’ąt’u bet’oredhı́ ha

T’oho losı Ɂeją Yısı Hochogh ɂası k’enats’edé dé, horelyų t’ą Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı Denedédłı̨ne yatıé ɂa yałtı horelɂı̨h de ɂeją Yısı Hochogh t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı t’ą Betł’esé ɂası ghetł’el hel yatı nı̨ɂá hoɂą hotthe ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı hel ɂerehtł’ıs ɂa ɂeyı chu t’a ghą yałtı ha yek’enı̨yı̨le hoɂą Denedédłı̨ne yatı ɂełk’ech’a ɂa ɂeyı chu t’a ghą dayałtı Ba hoɂąsı hel ku ɂeyı chu yunadhé t’oho ɂałų hayałtı ha nı̨dhęn dé Ɂeją Yısı Hochogh ts’ęn chu t’ą Dene ɂeła dełtth’ı ts’ę̨n. Ku t’ąt’e ɂa ɂedırı yatı nedhe holı̨ hadé Ɂeją Yısı Hochogh t’ą betł’esı ɂası ghetł’el hel sehudé hoɂą ɂa chu Dene yatı ts’eranı̨ k’é hoɂą ba nųt’a chu senųt’a hotthe t’oho Dene yatı ha yałtı Dene tth’ı hulɂá hoɂą ɂa t’ą Denedédłı̨ne beyatıé ɂa ɂesodı́ horelɂı̨h be Dene yatı k’eyałtı kanotá ɂeyı chu/beyatı k’e yatı hołé ha Ɂeją Yısı Hochogh huto Dene ɂeła dełtth’ı bel ɂası nodhı́ dé, huto ɂedırı ɂeją Yısı Hochogh Dene yatı k’e yatı Dene hozelɂı̨h huto t’oho ɂası ghą nayatı ts’ęn tth’u.

Ku ɂedırı t’anodhı beyatıé k’ı́ bek’enodhı nadłı̨ hoɂą Ɂeją Yısı Hochogh chu t’oho Ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Denegodhé danı̨deł huto t’ą Ba ɂełıgıdh Dene Denedédłı̨ne yatıé ɂa dayałtı hodorelɂı̨h dé.

• Ɂedırı yatı holı̨ sı Ba ɂełıgıdh Dene Denedédłı̨ne yatıé t’odorełɂá ha

Ɂa bonıdhı́ hadé ɂedırı Dene ɂeła dełtth’ı ɂedırı yatı dathełtsı̨ sı t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene hadayłtı hodorelɂı̨h de hotthe ts’ęn tth’u t’ą Dene Betł’esı ɂası ghetł’ed ɂeją Yısı Hochogh t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı ts’ęn yatı nı̨ɂa hoɂą ɂesórusı̨ nı̨dhęn de Denedédłı̨ne yatıé ɂa Dene nalé ɂeją Yısı Hochogh huto t’ok’é Dene ɂeła dełtth’ı hel yałtı horelɂı̨h dé. Ku t’a gharé ɂası k’enats’ede hadé t’ok’e Sénat Dene Yedaghé dełtth’ı́ ɂeyı k’adąne ɂeyı k’enadé sı dųhų. Ɂeyer Sénat Yedaghé Dene dełtth’ı́, t’a hotthe yatı nı̨t’a dohodı́ sı; ku ɂedırı yatı hotthe “t’a nodhı ts’ęn hoɂą” k’ı́ Dene xa nųt’a nanótá ha ɂeyı chu Dene yatı ha yałtı hulɂá t’ą la heręłt’e sı. Ku ɂeją Yısı Hochogh t’ok’e ɂası k’enats’edé, hotthe Dene xa nųt’a tth’ı hoɂą t’ą Denedédłı̨ne yatıé ɂa yałtı horelɂı̨h de ɂeyı chu senųɂá hoɂą ɂası beł ɂeghalada ha hulɂá. Ku ɂeyı hel, t’ok’é Dene ɂeła dełtth’ı k’odorelyą t’ą Denedédłı̨ne yatıé ɂeją Yısı yet’a dayałtı hadé t’a ɂası t’oreɂá sı ɂedų ghonı̨ ɂeyer Yısı ɂası k’enats’edé chu Ɂeją Yısı Hochogh t’ok’e Dene ɂeła dełtth’I heł.

Dene t’ą Dene nalé hadayaı̨łtı chu ɂeją tąnı̨ Ba ɂełıgıdh Dene Ɂeją Yısı Hochogh dųhų dełtth’ı́ horelyų dorádı nı̨ t’oho Denedédłı̨ne yatıé in Ɂeją Yısı Hochogh hadayałtı hadé beyatıé t’a hotthe sehújá dé nezų Dene hulɂá t’ą Ba ɂełıgıdh Dene honézı dełtth’ı́ sı bá.[109]

• Ku t’a nuheBa hoɂą sı t’oho Denedédłı̨ne ɂa yatıé ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı huk’é ɂası k’enats’edé dé.

T’ą Dene ɂeła dełtth’ı ɂedırı danełɂı̨h sı t’ą Ba ɂełıgıdh Denedédłı̨ne yatıé ɂeją Yısı Hochogh t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı ɂedırı xaré Dene ha nųɂá ha t’a ɂełk’ech’a Dene ha hoɂąsı ts’ęn. Ku sehúdé ts’ęn tth’u t’oho Denedédłı̨ne yatıé k’eyałtı Dene hųlı̨ t’a Denedédłı̨ne yatıé k’eyałtı ha ɂeyı Ba ɂełıgıdh Dene ɂedırı nełɂı̨h ha Ba hoɂąsı́:

• Yałtı ha neyı̨ ts’ęn tth’u ɂeyı Denedédłı̨ne yatıé ɂa yałtı ha hotthé t’adı́ hası́ yerı̨tł’ıs dé Tthot’ı̨ne huto Bąlaı yatıé ɂá ɂeyı chu t’a Denedédłı̨ne yatıé t’ą Dene ɂası Betł’esı ghetł’el ts’ęn nı̨lyı̨ɂą dé Dene yatı ha yałtı ts’ęn. Ku ɂedırı net’ı̨ hadé, t’ą Ba ɂełıgıdh Dene t’adı́ sı kudąnę beyatıe dıtth’agh ha bąłt’u Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatıé ɂá, ɂełk’ı̨nı̨ bek’e yatı ɂá.
• Ku Dene neyı̨̨ de yałtı ha hotthé ɂerıhtł’ıs selá hılé dé Denedédłı̨ne yatıé ɂa yałtı ha nı̨dhęn dé. T’a Ba ɂełıgıdh Dene t’adı kudąne t’adı sı Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı ha kudąne bek’eyatı, ɂełk’e bek’e yatı́ ɂá. Ku t’ohó ɂeją Ba ɂełıgıdh Dene t’ą yałtı ha hotthe ɂerıhtł’ıs seláhılé dé t’ą Denedédłı̨ne yałtı ha, ɂedı̨nı̨ seyı́lé hoɂą t’ą Ba ɂełıgıdh Dene beyatıe dek’erıłtł’ıs ha ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı ɂası ghetł’el chu ɂası k’onı̨ Dene beł.

Ku t’axą Denedédłı̨ne yatıé k’e yałtı hųlı̨lé dé ɂeją t’a Denedédłı̨ne yatıé Dene yaghı̨łtı́ dé, ɂeyı Ba ɂełıgıdh Dene ba hoɂąsı́ ɂedırı hełtsı́ ha:

• Ɂa  yałtı ha neyı̨ ts’ęn tth’ú t’ą Denedédłı̨ne beyatıé ɂa yałtı́ ha, ɂedı̨nı̨ xare t’adı́ ha ɂerıhtł’ıs selé hoɂą ɂedırı Tthot’ı̨ne huto Bąlaı yatıé ɂá ɂeyı chu t’ą Denedédłı̨ne yatıé hełtsı́ sı ɂedırı T’ą Betł’esı́ ɂası ghetł’el ts’ęn nı̨lchuth t’ą Dene yatı ha yałtı ts’ęn bek’eyatı́ ha. Ku ɂeyı konódher dé t’ą Ba ɂełıgıdh Dene t’adı́ sı kudąné Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı ɂa bek’eyatı́ há. Ku ɂeją Dene ɂeła dełtth’ı hadánı̨dhęn hu t’ą Denedédłı̨ne yatıé holı̨ sı ɂeją Dene Ba ɂełıgıdh Dene beyatıé sı bąłt’u Tthot’ı̨ne chu/huto Bąlaı Dene yatı ha yałtı ɂa halyadé hotthe t’ą yatı ha yałtı yek’eyaı̨łtı́ hoɂą. Ku ɂej̨ą t’a Dene ɂeła dełtth’ı ɂedırı k’adanełta sı k’ąt’u Dene ts’ęn nųt’ą den t’ą Dene yatı k’eyałtı Dene kudąne Tthot’ı̨ne huto Bąlaı yatıé ɂa yek’eyałtı hadé borenı̨lé ghonı̨ chu due nı̨rı̨łtı́ ghonı̨ t’ąt’u ɂedoghelnı̨ hoɂą yatı k’e ɂası hołé ch’ası ɂası hayı̨la dé. Ɂeyı betadhe tth’ı́ t’ą  Dene ɂeła dełtth’ı beł kohódı nı̨ t’axą Dene yatı Dene bel hotthe konódher nı̨. Ku konódher dé t’ą Dene yatı k’e yałtı hotthe yatı nı̨ɂá ha Ba hoɂąsı ɂerııhtł’ıs k’eyałtı ts’ęn tth’u ɂerıhtł’ıs ɂeładųne Dene yełtsı̨ henı̨ ha, bek’eyastı hut’á henı̨ ha sets’ı̨hılé.[110]
• Dene neyı̨ chu Denedédłı̨ne yatıé ɂa hayaı̨łtı de ɂerıhtł’ıs selá hılé dé hotthé ts’ęn tth’u. Ɂeyer dé t’ą Ba ɂełıgıdh Dene t’adı́ sı kudąne Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatıé ɂa bek’eyatı́ ha. T’ą Ba ɂełıgıdh Dene hotıé honełɂı̨h hoɂą ɂeją t’ok’e honezı́ Dene ɂeła dełtth’ı t’adanı̨dhęn sı ha nanédher hoɂą t’ą Ba ɂełıgıdh Dene horelyų ɂełk’esı bela dałtsı hoɂą ɂeją Yısı Hochogh hotıe net’ı̨ hoɂą Dene dıtth’agh hılé de ba horená ha ɂá. Ku t’oho t’ą Ba ɂełıgıdh Dene hotthe t’adı ha ɂerıhtł’ıs sela hılé dé t’a Denedédłı̨ne yatıé ɂa yaghı̨łtı ghą, ɂeyı Dene Ba ɂełıgıdh Dene t’adı sı dek’erıłtł’ıs hoɂą ɂa ɂeyı chu t’adı sı bek’onı̨ Ɂeją Yısı Hochogh ɂası k’onı̨ hel, ku ɂeyı t’adı́ sı beyatıe ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı ɂası k’eralnı̨ hel bek’onı̨ ha.

Ku ɂału beł t’ą Dene ɂeła dełtth’ı t’adı sı hotıé bek’anóta ha nı̨dhęn dé ɂedırı Ba ɂełıgıdh Dene t’oho neyı̨ dé Denedédłı̨ne yatıé ɂa Ɂeją Yısı Hochogh t’oho ɂası ghą yatı huk’é, Dene yatı k’eyałtı́ beł hutó bedı̨ dé  t’adı sı Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı ɂa halyahılé dékulı, ɂeyı yatı holı̨ sı bek’onı̨ hoɂą. Ku ɂeją Dene ɂeła dełtth’ı sı t’ą Denedédłı̨ne yatıé ɂa ɂesódı de Ɂeją Yısı Hochogh t’ąt’u halyé ha hotthé sehenųt’ą dé nezų ha.

T’ą Dene ɂeła dełtth’ı ɂedırı k’oreɂá sı, in practice, ku ɂedırı bedı̨ kulı́ ɂesǫt’elé sı t’ą Ba ɂełıgıdh Denedédłı̨ne beyatıé ɂa Dene horı̨łker t’oho hozelker ha nųt’a hogharé ɂeyı yatı hılchú sı, ɂeyı chu honezı t’ą ɂası Ɂeją Yısı Hochogh behayatıe k’ı berıtth’agh hıle kulı́ ba nųt’a hoɂą.

• Denedédłı̨ne yatıé bet’orı̨dher t’oho ɂası ghą yatı huk’é: t’adı sı bek’erıltł’ıs ha ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı t’ok’e bets’ı̨ ɂası k’onı̨ heł

Ɂa ɂedırı Dene ɂeła dełtth’ı yatı dathełtsı̨ chu yerı̨tł’ıs ɂedırı k’ı t’oho Denedédłı̨ne yaghı̨łtı tł’ąghé de Ɂeją Yısı Hochogh yunadhé ɂeyı yatı́ dek’elyé ha beląghe nųdhı́ ts’ęn tth’u Ɂeją Yısı Hochogh, bąłt’u Tthot’ı̨ne yatıé chu Bąlaı yatı ɂá ɂedırı dzı̨ne dąnełt’u yatı k’onı̨ hel (hansard hulyé) ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı bets’ı̨ ɂası hel, hotthe ts’ęn ɂedırı yatıé t’ąt’u bek’onı̨ ha. Ku Ba ɂełıgıdh Dene ɂedırı nuɂá ha ba hoɂąsı́, ɂedı̨nı̨ xaré hutó hozedé dé Yısı Hochogh t’a ɂası detł’ıs sı ha, tsątsąne benı̨ hųlı̨ hots’ı̨ ɂerıhtł’ıs selé ha Ba hoɂąsı ɂedırı yatı́ k’onı̨ (hansard hulyé k’é) huto t’ą Dene ɂeła dełtth’ı yatı́ hılchu nı̨ hel bek’onı̨ ha, t’oho ɂeyı ląt’é ɂası hųlı̨ dé bet’oreɂá ha.

Ku ɂedırı ɂası ghetł’el t’a begharé ɂası hoghedı nak’é horená kulı́ ɂeyı chu/huto kudąne be’ta yatı hołé haılé k’oją ɂedırı Yısı Hochogh dąlyé ha, ku t’ą Dene ɂeła dełtth’ı ɂesot’elé danı̨dhęn ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı ha betł’esı́ ɂası ghetł’el nadanetá sı t’ąt’u nezų halyé ha yunadhé dé ɂeyı chu t’oho yatı holı̨ dé ɂeją Dene dełtth’ı ts’ęn yatı nı̨ɂá ha.

• Ku honezı ɂası honet’ı̨ hadé

Ɂełk’ı̨nı̨ yatı k’e yatı: T’oho Dene yatı k’eyatı́ nųt’ą ɂı̨łaghe yatıé hots’ı̨ naké yatıé ts’ęn, ɂełk’ı̨nı̨ bek’eyatı k’esı halyé dezą, nak’é ɂeładųne yatı tth’ı́ hel ghonı̨. Ku ɂeją Dene ɂeła dełtth’ı bel Dene dorádı nı̨ t’oho k’ąt’u Dene yatıé k’e yatı den nahıyé bets’ı̨ hulé hat’ı̨ horelyų ɂası bek’eyatı ha horenı̨lé ɂá. Kulı ɂeją Dene ɂeła dełtth’ı ba ɂesǫt’elé sı kąt’u Denedédłı̨ne yatıé k’e yatı nodher dé t’oho hoɂą dé Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı ɂa hołé ha t’adı́ sı ghą ɂeyı chu t’a yatı holı̨ sı ɂeją Yısı Hochogh ba t’ok’é ɂełıgıdh Dene dełtth’ı hel.

Ɂeyerhılé hots’ı̨ Dene yatı́ k’e yatı́ Ku nąnı́ Dene yatı ts’eranı̨ k’é hoɂą ɂej̨ą Dene ɂeła dełtth’ı hel haradı́ hú kąt’u ɂası bek’enats’edé ha hoɂąsı́ kulı ɂeyı dųhų net’ı̨ sı t’ąt’u hołé ha. Ku nake ɂası bet’a horená ląt’e sı ɂedırı ɂa ɂası hołé hadé, t’a tł’ulé bet’oreɂa sı bek’e Dene yatı k’eyatı́ ha natserhılé dé nak’é hotıé dıtth’aghaılé ghonı̨ ɂá horelyų Dene xa.[111] Ɂeyı ɂa t’ą Dene ɂeła dełtth’ı haradı́ hu ɂeyı ląt’e dųhų ha bech’ası k’enats’edé dezą dųhų bet’oreɂá ląt’elé ɂa ɂeyı chu t’ą Dene yatı ts’eranı̨ k’é hoɂą sı t’ats’ęn ɂeyı sehénųt’a hots’ęn nezų halyá dé. T’ok’e Dene ɂeła dełtth’ı sı ɂedırı ɂası bek’enats’edé dųhų hoɂąsı nezų hıjá sı ɂeyı ghetł’el ha, ku ɂeyer nųnı̨dher dé detılé ha kǫt’u Dene yatı k’eyatı nųt’a ha ɂeyı chu ɂası nezų ghetł’el dé hotıe Dene ɂełedarıtth’agh halá yunadhé nųnı̨dher dé. Ɂeyı ɂa, t’ok’e Dene ɂeła dełtth’ı t’ą Dene yatı ts’eranı̨ k’é hoɂą harałnı̨ hu hotıe nadanúta kǫt’ı́ ɂası nezų hųlɂah ha hoɂąsk’athe hots’ı̨ Dene yatı k’e nųt’á ha.

Ku t’ą Dene yałtı k’e yałtı Dene bela k’orelyą chu yęręłt’é Bası́: Ku t’oho nadánętą huk’é ɂeją Dene ɂeła dełtth’ı bel dohodı́ nı̨, t’oho Dene yatı k’e yałtı net’ı̨ huk’é chu t’ą Dene yatı k’edayałtı Dene Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı ɂa ɂeghadalaná dé, kǫt’ı Dene łą hųlı̨ kulı Denedédłı̨ne yatıé ɂa Dene łąhaılé beyatıé ɂa ɂeghadálana. Ku ɂeyı chu ɂedırı ɂełelt’e ląt’e sı t’ok’e ɂeją Dene ɂeła dełtth’ı ɂedırı tth’ı beghą bel yaghı̨tı́ nı t’ą Dene yatı ts’eranı̨ k’é hoɂą tth’ı koradı́ nı̨ t’oho Dene yatı ha yałtı hulɂá ɂeją Yısı Hochogh hel ɂeghadalana Denedédłı̨ne yatıé ɂa borénı̨le Dene hulɂá ha, Inuktitut Hotena de borenı̨ sı.[112] Ku ɂeyı datedhé hadé Denedédłı̨ne yatıé Dene yatı k’e yałtı Dene ɂı̨ła kulı bek’anóta hılé Dene ɂeyı Conseil Dene yatı k’eyałtı Dene betł’esı bek’anóta ha, ɂeyı chu Dene yatı ha yałtı du Canada hobetł’esı.

Ku Dene ɂeła dełtth’ı is ɂedı̨nı̨ sughua danı̨dhęn sı ɂeją Yısı Hochogh t’at’u Denedédłı̨ne yatı ha yałtı ɂeyı chu Dene yatı k’eyałtı Dene húlɂá ha ɂeyer ɂeghadalana, ɂeyı Dene yatı ts’eranı̨ k’é hoɂą hotıe Denedédłı̨ne haıyorı̨la Dene naradé hel ɂası nezų dałtsı ah ɂeyı chu Dene t’a naradé sı beyatıe ɂa Denedédłı̨ne yatıé natser hané ha yunadhé de.

Hu t’a ɂasıe bet’a horená ghonı̨: T’a Dene ɂeła dełtth’ı ɂedırı kots’edı́ nı̨ t’oho Dene yatı ha yałtı k’e nųt’a dųhų t’ok’é Dene ɂeła dełtth’ı Yısı Dene yatı k’eyatı ha ɂeyı chu dųhų t’ok’e Yısı édifice de l’Ouest senáhulyé kǫt’u nı̨t’a ha hoɂą dųhų ɂeyer Dene yatı ha yałtı ɂası hołé ha. Kulı t’ahot’ı̨ ha hotıe ɂałų sehénųt’a hıle sı ɂeją Yısı Hochogh t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı nadene hut’a ha hoɂą ɂa dųhų Dene yatı ha yałtı k’e ha. Ɂeyı ɂa t’ok’e Dene ɂeła dełtth’ı yenerénı̨ sı ɂeyı t’ą ɂeją Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı Ɂası hodoghółnı̨ Dene ɂedırı Dene yatı k’eyatı́ k’e nųt’a hoɂą t’oho Denedédłı̨ne yatıé ɂa yatı dé bąłt’u Tthot’ı̨ne chu Bąlaı yatı ɂa yatı́ ha ɂeją Yısı Hochogh t’ą Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı bel nodher de.

• Ba ɂełıgıdh Dene t’a tsamba ba theɂą yet’a ɂeghalana ha

Ku t’oho Dene nalye hayaı̨łtı hu ɂedırı Dene ɂeła dełtth’ı ts’ęn, M. Saganash hadı hu t’a tsamba nuheba nı̨t’a nuhnı Ba ɂełıgıdh Dene dethıltth’ı́ k’ı t’oho Denedédłı̨ne yatıé ɂa dayaıltı́ de nuheba hoɂą ɂeyı tsamba t’orılɂa ha nanı hoɂą nunı̨ Ba ɂełıgıdh Dene By-Law bet’a ɂası ghetl’el yatı k’é.[113] Ku ɂeyı Dene ɂeła dełtth’ı is dųhų ɂedırı dąnı̨dhęn sı t’ą Ba ɂełıgıdh Dene tsamba theɂąsı t’oho Denedédłı̨ne yatıé t’oreɂá de nanı̨ hoɂą, ɂeją Yısı Hochogh ha ɂası k’enade de ɂeyı chu belaa hok’enadé de t’oho losı.

Ɂeyı ɂa, Dene ɂeła dełtth’ı ɂedırı yatı dathełtsı̨ sı

Ku t’ą Dene ɂeyer Yısı tsamba hodoghełnı̨ ɂeyı tsamba theɂą sı t’ą Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı́ sı t’oho Denedédłı̨ne yatıé ɂa ɂası thełtsı̨ de ɂeją Yısı Hochogh hobası ɂeyı t’a yełtsı̨ sı Ba ɂełıgıdh Dene By-Law ɂerıhtł’ıs bet’a ɂası k’enats’edé k’e hoɂą.

• Honet’ı̨

Ku ɂeyı betadhe ɂası net’ı̨le kulı t’ok’e ɂeją Dene ɂeła dełtth’ı ɂałų ba nųt’a hoɂą t’oho Denedédłı̨ne yatıé ɂahot’ı̨ dé Ɂeją Yısı Hochogh huto nahıyé ɂası bek’e halya de t’ok’e Dene ɂeła dełtth’ı ɂeyı tth’ı́ honezı honet’ı̨ hoɂą yune sǫlą nęnę hudher tł’ąghe de ɂedırı hobası ɂası ghą.

---

 

 

T’ok’e ɂeghadalaná chu t’ą hadayaı̨łtı́ ɂeją bezı sı	T’a dzı̨ne k’é	T’a nayayaı̨tı́ k’é
Romeo Saganash, député Ba ɂełıgıdh Dene., Abitibi—Baie-James—Nunavik—Eeyou hoténa nęnę ts’ęn hots’ı̨	2018/03/20 ɂedırı dzı̨ne, za chu nęnę k’e	93
Yısı Hochogh t’ok’e Ba ɂełıgıdh Dëne ɂeła dełtth’ı Yısı hochogh ts’ęn Ɂeyı chu André Gagnon, sous-greffier T’ą Betł’esı́ ɂası ghetł’el t’alɂá, T’ąt’u nodher Charles Robert, T’ą Betł’esı́ ɂası ghetł’el hulyé belá sı ɂeją Ba ɂełıgıdh Dene Yısı Hochogh Ba ɂełıgıdh Dene dełtth’ı Yısı hochogh
Georgina Jolibois, députée Ba ɂełıgıdh Dene, Desnethé—Missinippi—Churchill River ɂeją hots’ı̨	2018/03/22 t’a dzı̨ne, za chu nęnę k’é	94
Robert-Falcon Ouellette, député Ba ɂełıgıdh Dene, Winnipeg-Centre hots’ı̨
L’hon. Serge Joyal, sénateur Dene Yedaghé dełtth’ı́ hudzı k’esı́ hulta sı	2018/03/27 t’a dzı̨ne, t’a zaa chu nęnę k’é	95
L’hon. Dennis Glen Patterson, sénateur Dene Yedaghé dełtth’ı́ hudzı k’esı hulta sı
Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı ɂedısı Ba ɂełıgıdh Dene Territoires du Nord-Ouest Yudá nęnę hots’ı̨ Danielle Mager, t’a k’olderé Relations publiques Dene xa chu communications betł’esı yatı́ hołé Bası́
Yukon ts’ęn Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’I t’ą Ba ɂełıgıdh dëne hots’ı̨ Floyd McCormick, T’ą Betł’esı́ ɂası ghetł’el hulyé Ba ɂełıgıdh Dene kuę ha
Ba ɂełıgıdh t’ok’e dełtth’I Ba ɂełıgıdh Dene kuę Yısı Nunavut Hoténa nęnę hots’ı̨ John Quirke, T’ą Betł’esı́ ɂası ghetł’el hulyé Ba ɂełıgıdh Dene kuę ha	2018/04/17 t’a dzı̨ne, t’a zaa chu nęnę k’é	96
Tthenę nı̨yá hayałtı́ ha Cheryle Herman, Denesųłı̨ne yatı́e natser hanalé ha Dene ts’enı̨	2018/04/19 t’a dzı̨ne, t’a zaa chu nęnę k’é	97
T’ą Dene ɂedırı Patrimoine canadien Dene ch’alanıé ts’eranı̨ Dene William Fizet, t’ą k’oldere hultá ɂeyı ha Dene ɂeją dayałtı́ ha nųɂá Hubert Lussier, sous-ministre adjoint k’oldere nedhe t’ą k’older t’ałɂá Citoyenneté, Dene xa, patrimoine Dene ch’alanıé ts’enı̨ chu t’ok’e ɂełk’ech’a nęnę hoBası́
Statistique hulyé Canada nask’athe ɂası dołtá Dene Pamela Best, t’ą k’oldere ts’enı̨ Sociale Dene xa autohctone Denedédłı̨ne hoBası́ ɂası dółtá Dene Jean-Pierre Corbeil, t’ą K’oldere t’ałɂá Sociale Dene xa autochtone Denedédłı̨ne hoBası́ ɂası dółtá Dene Vivian O'Donnell, ɂası nanótá Dene Sociale Dene xa autochtone Denedédłı̨ne hoBası́ ɂası dółtá Dene
Tthenę nı̨yá hayałtı́ ha Ellen Gabriel	2018/04/26 t’a dzı̨ne, t’a zaa chu nęnę k’é	99
T’oke Dene ɂeła dełtth’ı́ of Premières Nations Denedédłı̨ne xa k’oldé Chef national Perry Bellegarde Dene k’odheré nedhé Miranda Huron, Dene yatıé ha k’oldere Roger Jones, T’ą Dene k’odheré ts’énı̨ yatı́ t’á
Dendedédłı̨ne Université des Premières Nations du Canada ɂerıhtł’ıs kuę nedhé Denedédłı̨ne xa Arok Wolvengrey, Dene honełtęn Dene nedhe Algonquian ɂená yatı́ hoBası́ horı̨shyą, Denédedłı̨ne yatıé chu ch’alanıe chu honesı́ ɂası hoBası́ hots’ı̨
Tthenę nı̨yá hayałtı́ ha Jérémie Séror, t’ą k’older chu honełtęn nedhé t’ałɂá Ɂeyą nąne hoɂá t’a yatı́ boghédı́ chu yatı honełtęn kuę, Université d’Ottawa ɂerıhtł’ıs kuę nedhé hots’ı̨	2018/05/01 t’a dzı̨ne, t’a zaa chu nęnę k’é	100
Ku Ɂası Hoghedı́ chu Nıhts’ęn K’oldé hots’ı̨ ɂası ts’eranı̨ Bası́ Matthew Ball, K’oldere k’esı́ thedá ɂełotsëlé hots’ęn Dene yatı ts’eranı̨ k’é hoɂą Dëne yatı k’e yatı́ ha hoɂą hots’ı̨ Stéphan Déry, K’oldere t’attheré hultá Dene yatı ts’eranı̨ k’é hoɂą Dëne yatı k’e yatı́ ha hoɂą hots’ı̨
Eeyou Istchee Baie-James tł’asazé hots’ı̨ Dene hel ɂeghalaná Johanne Lacasse, K’olderé hultá Melissa Saganash, k’olderé Cree Ɂena-Québec hel ɂeghalaná Ɂena ha k’oldé Dene Grand conseil des Cris/Gouvernement de la Nation crie k’oldé hots’ı̨
Dene yatı́ k’edayałtı́ chu yatı́ dałtsı́ chu ɂası dałtsı́ Canada nask’athé hoBası́ Malcolm Williams, t’ą betł’esı nayatı́ ts’enı̨ ɂası danełɂı̨h hoBası́	2018/05/03 t’a dzı̨ne, t’a zaa chu nęnę k’é	101
Scottish Ɂeją Yısı Hochogh hots’ı̨ Ba ɂełıgıdh Dene kuę hoBası́ Bronwyn Brady, ɂerıhtł’ıs nedhé holı̨ hots’ı̨ Dene ts’ı̨nı̨ Ruth Connelly, Beyatı́ hoghédı́ ha k’olderé Linda Orton, horelyų Dene xa yatı́ hołé chu ɂeyı ɂası ha k’oldé
Ba ɂełıgıdh Dene t’ok’e dełtth’ı yutthı̨ ts’ęn t’a hoɂą sı ha Ba ɂełıgıdh kuę Michael Tatham, Ba ɂełıgıdh kuę betł’esı́ ɂası hetł’el hulyé	2018/05/23 t’a dzı̨ne, t’a zaa chu nęnę k’é	104

 

 

T’ok’e ɂeghadalaná chu t’ą hadayaı̨łtı́ ɂeją bezı sı

Nąne hoɂa t’oke Dene ɂeła dełtth’ı́  Québec hots’ı̨

 

NAYAĮTI HOTS’Į T’A ɁERIIHTŁ’IS DETŁ’IS

Ku ɂedıırı t’a yatı holı̨ hots’ı̨ ɂerıhtł’ıs sı t’anodher hots’ı̨ ɂeją detł’ıs sı (Nayaı̨tıs N^os.<1 hulta 93, 94, 95, 96, 97, 99, 100, 101, 102, 104, 105, 108 ɂeyı chu 116) hulta sı horelyų ɂeją nı̨lya sı̨.

Marsı danı̨dhęn sı ɂeją nı̨lya,

L’hon. Larry Bagnell, C.P., député

Ba ɂełıgıdh Dene T’a Dene betł’esı ɂası ghą yatı́